przewodnik0018

In mus/ / i <n i i 11.1 i

Argumenty Kartezjus/.a poddanezostały wielorakiej krytyce; kwest n • nowano ideę stopni bytu oraz stopni bytu idei. Podważano także istnienie idei bytu absolutnie doskonałego, zwłaszcza twierdzenie, że człowiek nie może jej wytworzyć; skoro bowiem doskonałości Boga tkwi;} we mnie potencjalnie, to mogę je w myśli potęgować do nieskończoności, konsi ru ująć ideę bytu absolutnie doskonałego. Jeśli jednak uznać Kartczjańskie argumenty nie za formalne wnioskowania, lecz za intuicje, to zarzuty te okażą się bezprzedmiotowe. Bowiem rzeczywistość obiektywna idei to sposób, w jaki Bóg jest dla mnie obecny. Ponieważ nie mogę zmienić treści idei bytu doskonałego i nieskończonego, nie mogłem być również jej autorem. Idea nieskończoności nie jest wszak negatywna (nie powstaje przez zaprzeczanie braków), lecz pozytywna, ukazuje prawdziwy byt. Z tego powodu nieskończoność - zarówno w porządku idei, jaki bytowania - jest wcześniejsza od skończoności, doskonałość zaś od niedoskonałości. Poza tym Kartezjusz wskazuje na wewnętrzne doświadczenie mojej przygodności, wyrażające się tym, że nie jestem w stanie swego istnienia własną mocą ocalić; jest ono zatem w całości zależne i udzielone.

Nie ulega wątpliwości, że argumenty teistyczne przywołane przez Kartezjusza pełniły funkcje systemowe (przezwyciężenie solipsyzmu), jednak ich sens jest głębszy. Ukazują one Boga jako niezbędny warunek możliwości istnienia świata, jego fundament i egzystencjalną moc. Bóg jawi się także jako jedyny prawdziwy byt oraz jedyna podstawa możliwości wiedzy. Nie chodzi przy tym o Bożą prawdomówność, dzięki której wyeliminowana zostaje hipoteza złośliwego demona, lecz o samą możliwość sformułowania pojęcia wiedzy absolutnie pewnej jako wstępnego warunku możliwości wątpienia; negacja istnienia Boga oraz istotowego związku umysłu ludzkiego z Bogiem usuwałaby wszelkie podstawy prawdy i pewności.

Jacques Maritain. Próbę powiązania dowodów tomistycznych Szósta droga z Kartezjańskimi podjął Maritain w argumentacji zwanej szóstą drogą¹.

Początkowo propozycję tę traktował jako hipotezę, z czasem uznał ją za pełnoprawny dowód istnienia Boga, którego wartość jest niezależna od pięciu dróg. Argumentacja ta nie wychodzi od świata zmysłów i nie korzysta z zasady wykluczającej możliwość istnienia nieskończonego szeregu

pi zyczyn ⁿ\ Maritain wy i •</ uli u ni* | i| w.i • i ,i|iy potoczny i filozoficzny, run kiciu wyjścia pierwszego jr.t pyt.uiir, jak to możliwe, że się urodzi I' m, iii bowiem, gdzie teraz jesieni (.spełniając akty pojmowania), kiedyś nu istniało nic. Nicość poprzedzająca mnie jawi się jako niemożliwa, nie pojmuję bowiem, jak z nicości mogłem stać się bytem. Sprzeczność tanie m.u harakteru logicznego, lecz psychologiczny i egzystencjalny; da się ją usunąć tylko pod warunkiem uznania, że ja, który teraz myślę, istniałem /iiwsze. Wprawdzie nie było to istnienie mojej osoby, było jednak realne, /.ukorzenione w bycie, który jest bardziej mną niż ja sam. Można zatem powiedzieć, że zanim otrzymałem istnienie w moim aktualnym ja, miałem istnienie w Bogu jako ostatecznej podstawie mego bytu^{2 3}.

Podstawą drugiego etapu argumentacji jest ponadczasowa i duchowa ii.it tira umysłu. Zdaniem Maritaina czas i ruch są cechami materii, umysł natomiast podlega im tylko zewnętrznie, z racji związku jego działań ze zmysłami i wyobraźnią. Same w sobie operacje umysłu są bezczaso-we, rozumienie wszak ma charakter nagłego błysku i iluminacji, nie zaś czasowego procesu; w takim razie również podmiot myślenia istnieje ponadczasowo. Ponieważ duch może pochodzić tylko od ducha, a nie od materii, nasze ja musi mieć źródło w bycie transcendentnym. Musiało ono zatem pierwotnie (i odwiecznie) bytować w umyśle Stwórcy jako idea. Prccgzystencja ta nie znaczy, że dokonywałem wówczas aktów myślenia; ist niałem raczej jako przedmiot Bożej myśli, żyjąc nie osobowo w swojej aktualnej postaci, lecz ponadosobowo - życiem samego Stwórcy^{4 5}.

Źródeł szóstej drogi upatrywano w mistycznych przeżyciach autora, widząc w niej bardziej argument teologiczny niż filozoficzny; wskazywano też, że jest ona przejawem ontologizmu, zgodnie z którym Bóg jako najdoskonalszy byt jest pierwotnym przedmiotem ludzkiego umysłu ^11S. Zastrzeżenia te trudno uznać za słuszne, argument Maritaina jest bowiem specyficzną postacią dowodu kosmologicznego. Jego podstawą jest egzystencjalna sytuacja człowieka, który nie może pomyśleć własnego nieistnienia. Można wprawdzie wątpić, czy doświadczenie to wystarcza do uzasadnienia teizmu, jest jednak pewne, że Maritain starał się ukazać Boga jako jedyną możliwą podstawę ludzkiego bytu i myśli.

RW KUL, 1996, s. 275.

1

J. Maritain, Szósta droga, przcł. J. Fenrychowa, [w:] T. }A'\c\v^\ck,Jacquesa Maritaina antropologiczna argumentacja istnienia Boga. Analiza szóstej drogi, Lublin:

2

   Tamże, s. 269.

3

   Tamże, s. 270-271.

4

   Tamże, s. 271-274.

5

   T. Michałek,,/(/n/z/oa Maritaina antropologiczna argumentiir/ii IstnicnLi Boga, s. 119-132,