PZP 1918 1994 s40

w tym zakresie. Udało się bowiem stosunkowo szybko i bezkonfliktowo doprowadzić do regulacji formalno-prawnych w tym wymiarze, czego dowodem są zawarte traktaty o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy ze wszystkimi partnerami naszego najbliższego otoczenia.

•    Elementem ciągłości w naszej polityce zagranicznej była, połączona /. brakiem obiektywnych możliwości, nieumiejętność wykorzystania tranzytowego położenia Polski w aspekcie gospodarczym, komunikacyjnym i turystycznym. Czynnikiem, który utrudniał, tu możliwość wypracowania spójnej koncepcji, było uzależnienie naszych działań od stosunków nicmiccko-rosyjskich i konkretnych interesów tych państw, którym tranzytowe położenie Polski nic zawsze odpowiadało. Obiektywnie ograniczał nas też niedostatek nowoczesnej infrastruktury technicznej, zwłaszcza na osi Północ-Południe, a także warunkowany uprzedzeniami historycznymi lub ideologicznymi brak współpracy trans granicznej z sąsiadami. Powstaje pytanie, czy po 1989 roku, wraz ze zmianą sytuacji wewnętrznej i mapy politycznej Europy Środkowo-Wschodniej, zjednoczeniem Niemiec i podziałem ZSRR, mamy realne szanse i możliwości przełamania dotychczasowych utrudnień i ograniczeń w tym zakresie?

•    Polityka zagraniczna Polski była często mało reaktywna na zmiany w święcie. Górę brały ambicje przywódców' oraz ideologiczne, nie zaś pragmatyczne podejście do wielu problemów i konfliktów współczesnego świata. Jedną z ilustracji mogą być symptomy eklektyzmu i częsta zmienność w polskiej polityce wobec tzw. państw rozwijających się. W okresie panowania komunizmu, werbalnie, a nierzadko czynnie, popieraliśmy ruchy niepodległościowe i rewolucyjne bardziej ze względów ideologicznych, niż dla naszych interesów narodowych. Przed II wojną światową mieliśmy aspiracje mocarstwowe i kolonialne wobec niektórych tych obszarów' (Afryka). W obu przypadkach nic wypracowaliśmy jednak spójnej koncepcji polityki wobec lej grupy państw, przy czym obiektywnie nasze możliwości polityczne i gospodarcze były niewielkie. Ponadto organizowaliśmy wizyty i zawieraliśmy porozumienia wtedy, kiedy zależało nam na wzmocnieniu autorytetu ekipy przywódczej w obliczu kryzysu wewnętrznego lub grożącej nam izolacji międzynarodowej ze strony Wschodu lub Zachodu. Najlepszą iulustracją są tu lata 1981-1989, kiedy faktyczny brak kontaktów' z Zachodem miało rekompensować spektakularne ożywienie kontaktów z Trzecim Światem.

Czynniki i procesy wzmacniające realizuję polskiej racji sianu Również i w tym przypadku nic ma pełnej zgodności historyków, politologów i praktyków co do zakresu oraz hierarchii ważności czynników i procesów wzmacniających polską rację stanu. Warto jednak wymienić najważniejsze z nich:

•    zwartość terytorium państwowego od 1945 roku,

•    brak poważniejszych wewnętrznych różnic etnicznych od 1945 roku,

•    możliwości kształtowania suwerennej polityki w lalach 1918-1939 i po 1989 roku,

•    względnie stabilne stosunki z państwami sąsiednimi w lalach 1945-1980 i 1989-1994. Warto jednak wskazać na jakościowe różnice dla tych okresów: w pierwszym przypadku stabilność była efektem porządku wprowadzonego w ramach systemu państw socjalistycznych pod dominacją ZSRR, natomiast w drugim były one wynikiem suwerennego już wyboru i konsekwentnej opcji w polityce zagranicznej.

•    Także respektowanie przez Polskę umów dwustronnych oraz wielostronnych i zobowiązań z nich wynikających było elementem służącym wzmocnieniu naszej racji sianu przez fakt, że interesy narodowe z tym związane ściśle odpowiadały interesom innych partnerów rzetelnie zainteresowanych budowaniem podstaw bezpieczeństwa europejskiego. Dzięki dotrzymywaniu zobowiązań oraz partnerskiej wiarygodności Polska była i jest ważnym elementem stabilizującym stosunki międzynarodowe na kontynencie europejskim.

Racja •‘tanu lat 90. - postulowane kierunki działaniu

Na podstawie przedstawionych wyżej uwag nasuwają się następujące sugestie i praktyczne wskazówki dla naszych działań w najbliższych latach.

Na podstawie 5-letnich doświadczeń w zakresie transformacji ustrojowej, dokonanego bilansu i rozliczenia z poprzednią epoką można powiedzieć, że obecnie najważniejsze jest wzmacnianie wszystkich elementów składających się na twórczy rozwój naszej suwerenności państwowej. Z punktu widzenia interesów polityki zagranicznej szczególne znaczenie ma rozbudowa społecznego i politycznego

83