P3140060 (2)

118

Zazębianie się poszczególnych kondygnacji Sedlmayr uznaje za cechę ogólną struktury formalnej katedry ¹, jednak malborski system kształtowania elewacji wydaje sig wynikać z doświadczeń Hugona Libergiera i Jeana de Chelles. Zarysowane związki między kaplicą malborską a dziełami należącymi do nurtu dworskiego w XIII-wiecznej architekturze Paryża i jego okolic rodzą z konieczności pytanie o naturę tych związków ^B. Odwołanie ślę do form sprzed prawdę stu Jat wyklucza oczywiście wszelakie przypuszczenia o sprowadzeniu architekta z terenu Francji. Szereg istotnych rozwiązań w kaplicy malborskiej świadczy, iż działał ru architekt wykształcony w miejscowym środowisku. Nietypowe w architekturze pomorskiej formy kaplicy malborskiej utrudniają określenie jego artystycznej drogi. Wydaje się, że szczególna forma sklepienia górne; kaplicy stanowi bardziej uchwytny ślad tej drogi. Przy prostokątnych podziałach przęsłowych. wyznaczonych podporami skłepiennymi, użyto formy gwiazdy ośmioramiennej, która jest dość często spotykana w architektura państwa krzyżackiego ^{2 3}, zazwyczaj jednak budowana jest na systemie sklepienia cztercdzielnego ¹. W trzech jedynie obiektach wprowadzono schemat gwiazdy ośmioramiennej, opartej na sklepieniu sześriodziełnym: w kapitularzu pelplińskim, kaplicy malborskiej i prezbiterium katedry kwidzyńskiej. Przypadek kwidzyński jest bez wątpienia zależny od Malborka. Rozwiązanie malborskie z kolei jest zależne od wcześniejszego w Pelplinie. Sklepienie kapitularza pelplińskiego Clasen datuje na rok około 1300 Sklepienia górnej kaplicy w Malborku datować należy około roku 1340. Mało więc prawdopodobne jest, aby twórca sklepień malborskich mógł odgrywać poważniejszą rolę przy realizacji kapitularza w Pelplinie. W bezpośredniej jednak zależności od Pelplina widzi Clasen rozwiązania sklepień w kapitularzu na Zamku Wysokim w Malborku, datowanym przez niego na początek wieku XIV, i w Wielkim Refektarzu na Zamku Średnim z lat około 1320 ^Wl.

Niezależnie od dyskusyjnego problemu chronologii kapitularza na zamku malborskim, pewne jest, iż szeroki program zmian budowlanych, jaki wiązał się z przeniesieniem do Prus siedziby wielkiego mistrza, musiał

doprowadzić do utworzenia warsztatu budowlanego działającego zapewne bez większych przerw, aż do czasu wykończenia kaplicy na Zamku Wysokim . Zaznaczone przez Clasena związki w konstrukcjach sklepień kapitularza i refektarza małborskiego z kapitularzem pelpbńskńn. konstrukcję sklepienia malborskiej kaplicy tłumaczyłyby na zasadzie swego rodzaju ciągłości warsztatowej. Mimo związków z architekturą klasztorną, wzmiankowane dzieła: kapitularz i refektarz, wykazują wyraźne cechy architektury dworskiej. Spotykamy co prawda wcześniej przykłady dwu nawowych wnętrz o sklepieniach wspartych na większej ilości kolumn w kapitularzach cysterskich w Hanu, Wałkenried. Maulbrcmn '•*. ale również tzw. sala rycerska na zamku w Marburgu *** prezentuje podobny układ. Jeśli chodzi o dwunawowe kapitularze cysterskie ze sklepieniami wspartymi na większej ilości kolumn, to bardzo prawdopodobne wydaje się oddziaływanie na ich formę tego rodzaju wnętrz z kręgu dworskiej architektury Paryża, jak refektarze w Saint Martin de i i w Saint Germain des Pres w Paryżu^m. W Malborku, finezyjnie ukształtowane sklepienia wsparte na cienkich podporach nadają im wyraźnie dworski charakter. Zarówno twórców, jak i wykonawców kaplicy malborskiej należy, naszym zdaniem, upatrywać pośród działającego jut wcześniej w Malborku warsztatu budowlanego. Jego wysokiego poziomu dowodzą realizację kapitularza i refektarza Ta tradycja nie tłumaczy jednak szczególnych form kształtowania elewacji wewnętrznych i zewnętrznych kaplicy, nie da się też ich wyjaśnić na gruncie dotychczasowego rozwoju architektury ceglanej. Elementy XlII-wiec*nej architektury francuskiej były na tym terytorium obecne już od wieku XIU. a w wieku XIV są coraz śmielej i częściej stosowane¹*¹; me tłumacząc co prawda specyfiki malborskiej kaplicy, czynią jednak prawdopodobnym przypuszczenie, iż formy jej są wynikłem bezpośredniego kontaktu z architekturą francuską. Ranga, jaką przypisywano bez wątpienjaroafr-budowie kaplicy malborskiej, a równocześnie rozgłos, jakim cieszyła się paryska Sainte Chapelle, spowodować mogły wysianie do Paryża architekta pracującego w Malborku dla zapoznania się z dziełem, które stanowić miało wzorzec dla rozbudowy kaplicy, a przy okazji także i z innymi dziełami. W architekturze kamiennej zauważa on przede wszystkim, i później twórczo w cegle interpretuje, nowe możliwości architektonicznej ornamentyki. Taki punkt widzenia odpowiada też założeniom pod-*

w ibidem, *. SI i nn.

ta w. Me y er - Bar k ha u sen. Doi SehloS eu .Marbu-0 an der Loka GroSe BaudenkmSlcr. Heft 137). Mu och en—Bertin 1453.

mi r. Branner, Sl Louis and Uie Cowt Style.... v 98 - SB.

im j; Zaske. ColiscHe Backsteinkircłte* Sęrddetaschlaad iwiscłiea Elbę 8j2 Od er. (wyd. 1), Letpzig 1970. g 73 i nn.

1

Istotne rozróżnienie w zależności od konstrukcji, a nie tylko rysunku sklepienia wprowadza J. T. Frazifc, Zopcdnieme sklepień o przęsłach trójpodporo-wyeh to architekturze średniowiecznej. Folia Historiae Artlum, IV, 1967, s. 14 i nn. m k. H. Clasen, Deutsche Ceteólbe der Sjjótpotik, Berlin 1958, s. 41. » Ibidem. ³. 46.

2

w H. Sedlmajr, Dte Enutehung der Kathedrale. Zurich 1950, s. 66 i nn.

» Sytuacja podobna zachodzi w końcu XIV i na początku XV wieku w dekoracjach elewacji prezbiterialnych kościołów środkowoniemiedoch. por. W. Cross, Jłjlteldcuurhe Chorfaseaden um H00. [wl] Festschrift Wolf Schubert, s. 117-131.

3

T. Sroczko, Architektura gotycka.... s. 293 i no.