53805

umiejętność wprawiania się w tego rodzaju uniesienie uznaje za szczytową formę inteligencji emocjonalnej¹. Wynika z tego, że uznawane przez Golemana psychoanalityczne założenie, iż nieuświadomione emocje mogą wpływać destrukcyjnie na zachowanie, nie znajduje poparcia w badaniach. Zaś posiadanie rozwiniętej samoświadomości może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na ludzkie funkcjonowanie. Wydaje się zatem, że teza o podstawowej roli samoświadomości w regulowaniu nastroju czy emocji jest żle sformułowana. Być może kluczowe znaczenie ma posiadanie lub brak repertuaru możliwości radzenia sobie z negatywnym afektem.

Wyjaśnienia wymaga również ujęta w definicji Golemana zdolność wczuwania się w nastroje innych osób, czyli empatię, która jak twierdzi autor opiera się na zdolności odczytywania sygnałów niewerbalnych. W zasadzie ze słów Golemana można by wysnuć wniosek, że empatia i sprawne odczytywanie sygnałów niewerbalnych są tożsame, zatem jeżeli ktoś potrafi odczytywać stany emocjonalne innych to znaczy, że jest bardziej empatyczny. Jednak nie jest to oczywiste. Dla przykładu osoby uzyskujące wy sokie wyniki w skalach makiawelizmu odznaczają się niską empatią, a ich dystans emocjonalny w stosunku do innych osób sprawia, że są nieczuli na ich potrzeby czy prośby. Taki rys zachow^rania określany jest mianem „syndromu chłodu” (Jaiymowicz 1980). Ale to, że uczucia iimych nie mają dla nich wartości nie musi oznaczać, że ich nie dostrzegają. Istotą makiawelizmu jest manipulowanie innymi, które może być skuteczne właśnie dlatego, że osoby makiaweliczne bardzo sprawnie odczytują cudze emocje, a czerpaną z nich infonnację potrafią użyć dla własnych celów. Tak wiec nie można utożsamiać tej zdolności z empatią, jak to proponuje Goleman, choć odgrywa ona w tym zjawisku kluczową rolę. To, w jaki sposób ujawni się ta zdolność w zachowaniu, zależy od właściwości jednostki nie mieszczących się w pojęciu inteligencji, takich jak cechy osobowości, temperamentu, systemu wartości.

Do definicji inteligencji emocjonalnej Goleman włącza również zdolność motywacji i umiejętność odraczania gratyfikacji. Próbę włączenia motywacji w zakres pojęcia inteligencji podejmował już, jak pamiętamy, Sternberg tworząc pojecie inteligencji praktycznej, co nie zyskało poparcia psychologów zajmujących się badaniem inteligencji. Goleman pisze o motywacji jako głównym czynniku warunkującym osiąganie sukcesów. Zdaniem autora na wysoki poziom motywacji mają wpływ nadzieja i optymizm, przejawiające się w przekonaniu, że pomimo niepowodzeń wszystko ułoży się dobrze. Goleman powołując się na badania Seligmana stwierdza, że pesymistów od optymistów' odróżnia upatrywanie przyczyn niepowodzeń we własnych wlaściw^rościach, a nie jak w przypadku optymistów zewnętrznie, w cechach sytuacji, które można zmienić. Tym samym przekonuje, że u podstaw zarówno optymizmu jak i posiadania nadziei leży wiara w siebie. Bandura (za: Goleman 1997) twierdzi, że przekonanie o własnych zdolnościach ma na nie ogromny wpływ. Takie ujmowanie zdolności motywowania się budzi jednak wątpliwość dwojakiego rodzaju, po pierwsze czy zjawisko, u którego podłoża leży postawa można nazwać zdolnością wschodzącą w skład inteligencji, czy też raczej powinna być to zmienna z zakresu osobowości. Po wtóre ograniczenie motywacji do optymizmu i nadziei zawęża znaczenie tego terminu do jego emocjonalnych aspektów.

'Goleman stwierdza, ze uskrzydlenie jest formą zaangażowania emocji w służbę myśleniu i osiągnięć. Jednak należy zauważyć, że w ujęciu Csikszentmihalya (Goleman 1997) stan emocjonalny jest konsekwencją, a nie pizyczyną wybitnych osiągnięć uzyskiwanych w wyniku uskrzydlenia