Rozdział 9 Udział pielęgniarki w usprawnianiu pacjenta0

Obrona A (zdrowa) — Idę do przodu bez względu na to

Pacjent zaczyna rozumieć, że jest niepełnosprawny oraz że musi nauczyć się żyć w nowej sytuacji, rozumie, że musi zmienić swoje cele życiowe, aby były możliwe do zrealizowania, oraz opracować nowy plan działań. Z tego etapu oraz z etapu lamentu pacjent może przejść na inny etap.

Obrona B (neurotyczna) — Wyraźne stosowanie mechanizmów obronnych

osobowości w celu zaprzeczenia skutkom inwalidztwa. Pacjent przez zastosowanie mechanizmów obronnych (nadkompensacja, zaprzeczenie) daje sygnały otoczeniu, że w jego stanie zdrowia nic się nie zmieniło, że nie ma dla niego rzeczy niemożliwych. Zachowania tc są wywołane dużym natężeniem lęku występującym u pacjenta. Niekiedy mija długi czas, zanim pacjent wróci do poprzedniego etapu lub przejdzie w następny.

Przystosowanie — To jest trudne, ale nie takie znów złe

Pacjent traktuje niepełnosprawność jako jedną ze swoich cech, która w pewien sposób modyfikuje jego styl życia, wpływa na jego sytuację.

Nie wszyscy przechodzą przez wszystkie kolejno opisane etapy. Czas pozostawania na określonym etapie przystosowania do niepełnosprawności jest różnic długi u różnych osób.

Oddziaływanie psychologiczne polega na podejmowaniu takich działań w stosunku do podopiecznego, które pozwolą na:

•    optymalne przystosowanie do stanu, w jakim jest człowiek (np. do istniejącej niepełnosprawności lub kalectwa),

•    wykorzystywanie mechanizmów kompensacji,

•    reorganizację planów i celów życiowych,

•    maksymalne przystosowanie jednostki do otoczenia społecznego,

•    przygotowanie się do uczestniczenia w życiu społecznym (Klimkowski, w: Poradnik encyklopedyczny dla pielęgniarek. 1996, s. 531).

Zakres wskazanego usprawnienia psychicznego jest określany po dokonaniu oceny stanu podopiecznego. Ocena jest formułowana w wyniku rozpoznania prowadzonego przy wykorzystaniu m.in. metody: wywiadu, obserwacji, testów. W rozpoznawaniu stanu uczestniczą pielęgniarki obok innych profesjonalistów (m.in. psychologa, lekarza, pedagoga, fizjoterapeuty).

Ocenę stanu psychicznego można odnosić do standardu zdrowia. Jako kryterium dojrzałości psychicznej określono m.in. taki stan, w którym człowiek:

1)    ma ukształtowany obraz własnej osoby, tzn.

-    akceptuje wygląd ogólny, kształt i masę ciała, wzrost, stan zdrowia, własną seksualność,

-    stawia sobie wymagania adekwatne do własnych możliwości,

-    umie dokonać samooceny i ma względnie stalą samoocenę,

-    ma poczucie własnej godności i wartości,

-    ma poczucie niezależności,

2)    ma ukształtowany system wartości,

3)    potrafi stawiać sobie cele życiowe, zadania do wykonania, modyfikować cele i zadania w odniesieniu do możliwości i aktualnej sytuacji życiowej.

4)    zachowuje równowagę emocjonalną.

5)    jest zdolny do szanowania drugiego człowieka, do przyjaźni, miłości,

6)    trafnie i realistycznie odbiera rzeczywistość.

7)    dba o własny rozwój intelektualny, zawodowy, kulturalny,

8)    nie ma poczucia słabości, niższości, osamotnienia, beznadziejności (Lenartowicz i wsp., 1993).

Do zadań opiekuńczych pielęgniarki należy zapewnienie podopiecznemu warunków komfortu psychicznego, spokoju oraz prawa decydowania o sobie. Pielęgniarka powinna również udzielać pomocy w rozwiązywaniu problemów dotyczących radzenia sobie w sytuacjach odczuwania dyskomfortu psychicznego powodowanego lękiem, niepokojem, złym samopoczuciem.

Określenie celów usprawnienia psychicznego wymaga zgromadzenia informacji dotyczących:

•    możliwości podopiecznego w zakresie rozumienia, przebiegu procesów myślowych: logicznego myślenia, zapamiętywania, przypominania,

•    orientacji co do własnej osoby i najbliższego otoczenia (orientacji w odniesieniu do osób, zdarzeń, działań, sprzętu, pomieszczeń),

•    stosunku do sytuacji, w jakiej się znajduje (stosunek do własnego stanu zdrowia, do hospitalizacji, leczenia, zakresu pielęgnowania),

•    znaczenia, jakie pacjent przypisuje zmianom w zakresie funkcjonowania własnego organizmu (w sposób szczególny dotyczy to chorych i niepełnosprawnych, z niepełnosprawnością w zakresie wzroku, słuchu, mowy, narządu ruchu),

•    sposobu reagowania na chorobę (jak reaguje w sytuacji lęku, niepewnej diagnozy, zagrożenia).

Usprawnianie psychiczne może dotyczyć podopiecznych w różnym stanie zdrowia, osób zagrożonych chorobą, chorych i niepełnosprawnych w różnym wieku (dzieci, młodzieży, dorosłych, starych), przebywających w różnym środowisku, instytucjach ochrony zdrowia i opieki społecznej (np. dom, szkoła, szpital, dom pomocy społecznej). Może istnieć konieczność usprawniania nie tylko podopiecznego, ale np. i jego rodziny.

Szczególnego znaczenia nabiera usprawnienie psychiczne u tych pacjentów, u których choroba spowodowała niesprawność w funkcjonowaniu narządów zmysłów, a w konsekwencji znacznie ograniczyła możliwość uczestniczenia w życiu społecznym.

Cele rehabilitacji psychicznej w powyższej sytuacji osiąga się przez:

•    pomoc pacjentowi w określeniu stanu, w jakim się znajduje,

•    uświadomienie, na czym polega jego niepełnosprawność — powinno się osiągnąć stan akceptacji tej sytuacji,

•    zwalczanie błędnych przekonań dotyczących niepełnosprawności.

•    zwiększanie u pacjenta zaufania do samego siebie i poczucia własnej wartości,

•    uświadomienie jego najbliższych i rodziny o konieczności rehabilitacji i warunkach jej przebiegu,

•    ustalenie z niepełnosprawnym, co on sam może uczynić dla siebie, aby zmniejszyć skutki i zakres inwalidztwa.

725