S5000284

sie halsztackim C sięgając wschodniego Mazowsza i Podlasia^#9.

Kwestia eksploatacji złóż miedzi przez ludność kultury łużyckiej nie jest jeszcze rozstrzygnięta. Istnieją przesłanki pozwalające sądzić, że na południowym okraju kultury łużyckiej surowiec ten był dobywany⁷⁰. Dla ziem polskich jakichkolwiek danych bezpośrednich brak, acz dla niektórych regionów Śląska ewentualności tej wykluczyć nie można⁷¹. Odnośnie sprawy wydobywania cyny przypomnieć można tylko już wcześniej sformułowane uwagi. Nie ulega kwestii, iż i teraz przeważająca część surowców była importowana w postaci wytworów, półwytworów, brył brązu lub miedzi i sztabek cyny. Występowanie surowca miedzi i brązu poświadczone jest dla kultury łużyckiej dobrze i to już od początku jej istnienia. Notujemy go tak na osadach, jak i (niezmiernie rzadko) w grobach, ale najwięcej tych znalezisk pochodzi ze skarbów⁷². Niestety, część takich skarbów nie zawiera w ogóle innych przedmiotów, przez co datowanie ich nie jest możliwe — należą do nich m.in. dwa największe, bo przekraczające 100 kg wagi znaleziska tego rodzaju z Polski. Bardzo rzadkie są znaleziska cyny⁷³. Innym dowodem gromadzenia surowca są skarby złomu, częste w całej kulturze łużyckiej. Występują one w postaci depozytów, zawierających jedynie przedmioty uszkodzone, przeznaczone do przetopienia, lecz i jako znaleziska, zawierające także inne zabytki i to nie tylko nie wykończone (a więc skarby odlewców), ale i wespół z inwentarzem, wskazującym na gromadzenie niewielkiej ilości przedmiotów przez jednego posia-

⁸⁹ Por. J. Chudziakowa: Kultura łużycka na terenie międzyrzec za Wisły, Drwęcy i Osy, Warszawa-Po-znań 1974, s. 7 i n.; J. Dąbrowski: Powiązania ziem polskich z terenami wschodnimi w epoce brązu, Wro-cław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, s. 136 i n. oraz T. Węgrzynowicz: Kultura łużycka na Mazowszu wschodnim i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne”, T. II, 1973, s. 19 i n.

⁷⁰    V. Podborsky: Na okraj vyroby..., s. 67.

⁷¹    J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 194.

⁷* Z. Benkovska-Pivovarova: Die Anfange der Lausitzer Kultur m der Slowakei im Lichte der Grabfunde aus Martin, „Slovenska Archeologia”, T. XX, 1972, s. 263 i n., tabl. XI, 12; M. No v ot na: Die Bron-zehortfunde in der Slowakei. Spatbronzezeit, Bratislava 1971, s. 120 i n., tabl. XI—XVI; J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 186 i n.; V. Podborsky: Na okraj vyroby..., s. 71; W. Radig: Verwahrfun-de der jungeren Bronzezeit in Sachsen, „Mannus”, T. 24, 1932, s. 96 i n., ryc. 6 oraz A. P i e t z s c h: Bronzesch-mełzstStten auf der Heidenschanze in Dresden-Coschiitz. Versuch eine Rekonstruktion, „Arbeits- und Forschung-sberlchte zur sachsischen Bodendenkmalpflege”, T. 19, 1971, s. 66.

⁷¹ J. Kostrzewski: Wytwórczość metalurgiczna..., s. 200 i n.

dacza⁷⁴. Interesującym przyczynkiem jest ró* nież występowanie złomu brązowego w grobach-Oczywiście często chodzi tu o dary zastępcze, ze poły takie stanowią jednak dowód gromadzeni złomu nie tylko przez odlewców. Wymienić \ także należy występowanie złomu brązowego, cytowanym już skarbie z Kopaniewa, znaleziony w drewnianej skrzynce.

Jeżeli chodzi o pozostałości miejsc prcdukcj to są one reprezentowane niezbyt obficie, główr* (jak to już powiedziano) z powodu wyraźnego ni* dostatku badań osad. Dane o niewątpliwym przt tapianiu metalu posiadamy przede wszystkim dl grodów łużyckich, gdyż ta kategoria osad należ do najlepiej poznanych, jednak pochodzą one i; osad otwartych. Chodzi tu głównie o palenisk i piece z resztkami stopionego metalu, tygli odlewniczych, sztab surowca, nadlewów i form od lewniczych⁷⁶. Nawet te nieliczne stanowisk które dostarczyły nieco większej ilości obiektór nieruchomych związanych z przetapianiem brąz: nie pozwalają na próbę określenia skali tej produkcji oraz ilości jednocześnie działających wytwórców.

Lepiej przedstawia się natomiast sprawa narzędzi, a głównie form odlewniczych, znanyri przede wszystkim z osad i znalezisk luźnych, lec także i z grobów, a zupełnie wyjątkowo ze skarbów ⁷⁷. Praktycznie formy gliniane na wosk tra-

⁷⁴ Dobry przykład tej ostatniej kategorii skarbon por. H. Kaufmann:.Der Hortfund von der Heider schanze Dresden-Coschiitz aus dem Jahre 1956, „Ausgre bungen und Fundę”, T. 6, 1961, s. 72 i n.; o skarbac! złomu por. J. Kostrzewski: Wytwórczość metalu: giczna..., s. 188 i n.

⁷⁸ Grób z formami odlewniczymi i złomem por. „Informator Archeologiczny. Badania rok 1972” Warszaw: 1973, s. 69. Jednakże często w grobach znajduje sś miast całych przedmiotów brązowych okazy wybrakowane lub ich ułamki, por. np. L.J. Łuka: Cmentarzysk? kultury łużyckiej w Czarnkowie z IV—V okresu epok brązu, „Fontes Praehistorici”, Vol. I, 1951, zestawienie rz s. 156.

⁷⁸ Por. A. P i e t z s c h: Bronzeschmelzstatten..., s. £ i n.; V. Podborsky: Na okraj vyroby.~, s. 69 i nu A. N i es ioł o ws ka-Węd zka: Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Wrocław—Warszawa—Kraków--Gdańsk 1974, s. 156 i n. Uzasadnienie pominięcia tu znalezisk z Dębnicy por. B. G e d i g a: Plemiona kultur? łużyckiej w epoce brązu na Śląsku środkowym, Wrocław-War sza wa-Kraków 1967, s. 231 i n.

⁷⁷ Zestawienia J. Kostrzewskiego (Wytwórczość metalurgiczna..., s. 186 i n.) oraz T. Mali* nowskiego (Obrządek pogrzebowy ludności kultur? łużyckiej w Polsce, „Przegląd Archeologiczny^’, T. XIV. 1962, s. 58 i n.) wymagają już dziś znacznych uzupeł* nień. Dla materiałów z grodów por. A. Niesiołow* s k a-W-ę-d-z-k-a: Początki..., s. 157 i n. Dalsze uzupełnienia por. E. Naumowiczówna: Cmentarzysko lud* ności kultury łużyckiej z V okresu epoki brązu w Czarnym Piątkowie, pow. Środa, „Fontes Archaeologici Fo-snanienses”, Vol. XV, 1964, s. 97, ryc. 29 i 30; T. Kale t y n: Pracownia odlewnicza w osadzie kultury łużyckiej w Dębnicy, pow. Trzebnica, „Wiadomości Archeologiczne”, T. XXX, 1964, s. 289 i n.; J. Miśkie-

cony spoi z osad, za warunkac ciowe, n wykon yw zu. Brak wypowie* znaczyć i korzystał mieszczę: tów. Tak trzech rć też półf a trwałe z fragmen nie typu my obu kultury stosunki na poza] łużyckie fakt, że odlewni* nym obc ko z tei ski i Zi Przej szczegół żują on< szczegół tworów, nie. For przyda t] więcej 3 trzeba < dukcji s 24 z Gc do wyto i sztabę wisk, z twierdzi kupina i

wic z: K kowej W J. Dąbr w powie* nia Arch „Informal wa 1969, we środł i Materia go w Łod giczny. B „Inventar Warszaw* ⁷⁸ Poi vyrofoy..., sen, „Alt Bodenden