47110 ScannedImage 19

całe Morze Czerwone do kanału łączącego się z jedną ze wschodnich odnóg Nilu, albo przez południową część Morza Czerwonego do wąwozu Wadi al-Ham-mamat i potem w poprzek przez pustynię egipską do Teb lub w dół Nilu do Memfis. Szlak lądowy wiodący przez al-Higaz był usiany stacjami Himiarytów ^u. Strabon¹⁹ pisze, że podróż karawaną z „Minei do Aelany" (al-'Aqaba) trwa 70 dni.

W związku z tym, że ludność na Zachodzie coraz bardziej zainteresowana była orientalnymi materiałami, perfumami i wonnymi korzeniami, Arabowie południowi podnieśli ceny swych własnych produktów, szczególnie kadzidła i mirry, a także podwyższyli myto na obce towary, które przechodziły przez ich ręce. W tym samym czasie wzmogli także kontrolę nad szlakami handlowymi. Stąd wzięło się ich przysłowiowe bogactwo. Petra, a potem Palmyra stały się współpartnerami tego systemu handlowego, ogniwami w łańcuchu, a tym samym uczestniczyły w zyskach. Z biegiem czasu cała ta sytuacja zaczynała się jednak zmieniać.

Gdy Egipt za panowania Ptolemeuszów stał się jeszcze raz potęgą światową, od razu próbował zniszczyć supremację Arabów południowych na morzu. Ptolemeusz II (285-246 p. n. e.) ponownie otworzył kanał Nil — Morze Czerwone, zbudowany już przez Sesostrisa około siedemnastu wieków wcześniej. Wtargnięcie ptolemeuszowskiej marynarki handlowej na wody oddzielające Egipt od Arabii okazało się początkiem końca himiaryckiej działalności handlowej. Ezym, który zagarnął Egipt Ptolemeuszów około połowy I w. p. n. e., poszedł w ślady swych poprzedników: rywalizował z Arabami na morzu i dążył do wyzwolenia Egiptu z zależności handlowej od Jemenu. Już za czasów Pliniusza rzymscy obywatele narzekali na wysokie ceny ściągane przez kupców południowoarabskich za towary, za które Ezym musiał płacić gotówką, ponieważ sam miał niewiele do zaoferowania w drodze wymiany towarowej **. Abisyń-czycy, także niezadowoleni z przechwytywania części zysku przez ich sąsiadów ze wschodu, zabiegali teraz o przymierze z Ezymianami.

W późnym okresie ptolemejskim pewien Grek lub Ezymianin, który służył przypadkowo w abisyńskiej flocie, poznał tajemnice szlaków morskich wTaz z ich niebezpieczeństwami i okresowymi zmianami monsunowymi i triumfalnie powrócił do Aleksandrii z ładunkiem ogromnie poszukiwanych i wysoko cenionych artykułów, z cynamonem i pieprzem z Indii włącznie, a więc z towarami, które mieszkańcy Zachodu uważali za produkty pochodzenia arabskiego. Ów Hippalus, Kolumb ptolemejskiego handlu, jak i inni, którzy poszli jego śladem, przyczynił się do ostatecznego upadku monopolu arabskiego. Lecz słynne odkrycie dotyczące okresowości monsunów i bezpośredniej drogi morskiej do Indii w pełni wykorzystano dopiero za czasów rzymskiego panowania w Egipcie. Wypłynięcie floty rzymskiej na Ocean Indyjski stało się jak gdyby dzwonem przedśmiertnyói dla południowoarabskiego dobrobytu ^a. Upadek ekonomiczny

“ Patrz Koran 34, 17-18.

» Ks. XVI, rozdz. 4 j 4.

* Pliniusz, ks. XII, rozdz. 41.

^u Por. G. F. Hourani w „Journal of Near Eastern Studies" t. XI (1962), s. 291-296.

pociągnął za sobą, jak to zwykle bywa, ruinę polityczną. Kolejno, jedna po drugiej, Petra, Palmyra i północno-zachodnia Mezopotamia wpadały w łapy rzymskiego wilka.

DRUGIE KRÓLESTWO HIMIARYCKIE

Około r. 300 n. e. tytuł królewski w Arabii Południowej ulega kolejnym zmianom: „król Saba’, du-Rajdan, Hadramawt i Jamanat“. Oznacza to, że w tym czasie Hadramawt stracił swą niezależność. Do tego tytułu niebawem dodano: „i Arabów w górach i w Tihama‘^c. Jamanat (Jamana) mógł wtedy obejmować całe wybrzeże południowe, a Tihama to wybrzeże Morza Czerwonego na zachód od San^ra’.

Po inwazji Abisyóczyków, która dała im krótkie panowanie (około 340-378), tubylczy królowie himiaryccy przybrali z powrotem swój długi tytuł i utrzymywali się na tym stanowisku aż do około 525 r. n. e. W napisach z Aksum z połowy IY w. abisyński monarcha rości sobie prawo do tytułu „króla Aksum, Himjar, Rajdan, Habaśa²², Salh i Tihama¹¹. Kie był to pierwszy ani jedyny wypadek najazdu Abisyóczyków na Arabię. Wcześniej, w II i III w. n. e., udało im się opanować na jakiś czas pewne rejony Arabii Południowej. Znany z inskrypcji 9 królów himiaryckich z tego okresu tubba', to tytuł królewski, który przetrwał w literaturze muzułmańskiej. Spośród królów himiaryckich najsławniejszy w późniejszych legendach arabskich był niejaki Śammar Jar'aś, opiewany jako zdobywca dalekiej Samarkandy, która, według tych legend, przyjęła jego imię. Inny, Abu-Karib As'ad Kamil, zwany też Abi (około 385-420 n. e.), to ten, o którym mówi się, że zdobył Persję, a później przyjął wiarę żydowską. Pamięć o nim jest wciąż żywa w arabskich balladach awanturniczych. W tym późnym okresie himiaryckim do Jemenu zostało wprowadzone chrześcijaństwo i judaizm.

CHRZEŚCIJAŃSTWO I JUDAIZM W JEMENIE

Religia Arabii Południowej była w swej istocie systemem planetarno-astralnym, w którym przeważał kult boga księżyca. Księżyc, znany w Ha-(jramawcie jako Sin, u Minejczyków jako Wadd (miłość, kochanek lub ojciec), u Sabejczyków jako Almaąa (bóg dający zdrowieT), a u Qatabańczyków jako 'Amm (stryj), stał na czele panteonu. Pojmowano go jako bóstwo męskie i miał pierwszeństwo przed słońcem, Śams, które było jego małżonką. 'AŁtar (Wenus, odpowiednik babilońskiej bogini Iśtar, fenickiej 'Aśtart), ich dziecko było trzecim członkiem tej triady. Z tej pary niebiańskiej wywodziła się większość ciał niebieskich uważanych za bóstwa. Północnoarabska al-Lat, która występuje w Koranie, mogła być inną nazwą bogini słońca.

“ To jest Hadramawt. Patrz Nielsen, Hcmdbuch, t. I, s. 104.

63