SAM38

ppblapoMyfc»ng»"<aw»w XXIXXI wieku atmnt Heninkl. fakty, ludrit. wyd_łTOnił

twa. Utrata ojczyzny jest ciężką ofiarą. Potwierdzenie tej granicy jest decydującym wkładem w perspektywę Europy bez granic".

Jak pokazały następne lata. uznanie za priorytet współpracy ze zjednoczoną RFN było ze wszech miar zasadne. Niemcy stały się ważnym orędownikiem akcesji Polski do NATO i Unii Europejskiej oraz najważniejszym partnerem gospodarczym Polski, a minister Skubiszewski mówił o polsko-niemieckiej wspólnocie interesów.

Kierunek wschodni w polityce polskiej po 1989 r. Wizytę w ZSRR premier Mazowiecki złożył już w listopadzie 1989 r. (pierwsza jego podróż prowadziła do Rzymu). W kwietniu następnego roku. pnAT»« wizyty prezydenta Jaruzelskiego w ZSRR. Moskwa wydala specjalne oświadczenie, w którym ostatecznie przyznano, że mordu na polskich oficerach uwięzionych na terenie ZSRR dokonało NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR - w potocznym rozumieniu synonim wszelkich zbrodni dokonanych przez Związek Radziecki); oświadczenie to miało dla społeczeństwa polskiego bardzo duże znaczenie.

Zarzucano później Mazowieckiemu, że nie poruszył od razu sprawy wycofania z Polski oddziałów radzieckich, ale należy pamiętać, że premier nie chciał tego czynić ze względów taktycznych (aspekt niemiecki)- W każdym razie pierwszy wystąpił z tym nie premier, lecz Lech Wałęsa, zanim jeszcze został prezydentem. (18 stycznia przed kamerami telewizyjnymi zadał ambasadorowi radzieckiemu pytanie: .Kiedy wycofacie wojska z Polski?”). Natomiast rząd Mazowieckiego wyWnecnral w tej sprawie oficjalną notę do Moskwy dopiero 7 września 1990 r.; w nocie postulowano wszczęcie rokowań, by móc wycofać wojska radzieckie do końca 1991 r. Niedługo później (w listopadzie) rokowania zaczęły się. a zakończył je już następny rząd, Jana Krzysztofa Bieleckiego. Zresztą początkowo (w styczniu 1991 r.) rząd Bie-le^iego zdecydował się nawet na zablokowanie tranzytu oddziałów radzieckich wycofywanych przez Polskę z Niemiec Wschodnich, co tucznie przyspieszyło rozmowy. Po długich i trudnych negocjacjach.

26 października 1991 r., został parafowany polsko-radziecki układ o wycofaniu z Polski żołnierzy Armii Radzieckiej do końca 1998 roku. Żołnierze rosyjscy, stacjonujący wcześniej w Polsce, wyjechali do 28 października 1992 r„ lecz do września następnego roku przebywali jeszcze żołnierze zabezpieczający wycofywanie się oddziałów rosyjskich z wschodnich Niemiec, jednocześnie stosunki z Rosją pogarszały się.

W polityce wschodniej rząd Mazowieckiego realizował strategię tzw. dwutorowości, tj. dbania o dobre stosunki z władzami centralny, mi ZSRR (Moskwa) oraz nawiązywania stosunków z władzami poszczególnych republik, zwłaszcza z Rosją i Ukrainą. Tymczasem rozkład ZSRR pogłębiał się z miesiąca na miesiąc. W połowie 1991 r. rozwiązane zostały RWPG i Układ Warszawski W sierpniu w Moskwie miał miejsce trzydniowy nieudany pucz sił dążących do zachowaną starego systemu (nawiasem mówiąc, prezydent Wałęsa podczas puczu zachowywał się niezwykle nerwowo, nie wiedząc, co robić, i nawet zamierzał nawiązać kontakt z przywódcą puczystów Giennadijem Janajewem; zimną krew zachowa! natomiast premier Bielecki, który do tego nie dopuścił). Załamanie się przewrotu przyspieszyło rozpad ZSRR; kolejne republiki wchodzące w skład Związku Radzieckiego ogłaszały niepodległość. W grudniu 1991 r. ZSRR przestał istnieć, a przywódcy niezależnych republik, z prezydentem Rosji Borisem Jelcynem na czele, utworzyli Wspólnotę Niepodległych Państw, mającą charakter dość luźnego porozumienia. Polska była pierwszym państwem. które uznało niepodległość Ukrainy (2 grudnia 1991 r.). Pół roku później Polska podpisała z Ukrainą traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (18 maja 1992 r., podczas wizyty prezydenta Leonida Krawczuka w Warszawie), potwierdzający nienaruszalność granic, wykluczający użycie siły i gwarantujący prawa mniejszości narodowych. Niełatwe byty stosunki z Litwą z powodu trudności, na jakie napotykała ze strony władz litewskich mniejszość polska w tym kraju. Mimo ostrożnej polityki ministra Skubiszewskiego stosunki z Moskwą

169 ■