r4

W wielu miejscach jest to kontur niepełny - jak kontur koron drzew nad postacią Chrystusa w rysunku 7 albo kontur ogona końskiego w rysunku 9. W pierwszym przypadku sugeruje to pewne właściwości przedstawionego przedmiotu: wyraźny kształt mają oświetlone wierzchołki drzew, niżej natomiast kształty roztapiają się w ciemnej gęstwinie, ujętej jako obszar. Niepełność konturu sugeruje więc nieuchwytność pełnego kształtu przedstawionego przedmiotu. W drugim rysunku natomiast niepełny kontur ogona jest tylko skrajnym przypadkiem eliptyczności cechującej wszystkie linie konturowe. Kreski tworzące kontur określają go tylko w pewnych miejscach, sugerując jedynie jego pełny kształt, a niekiedy - jak w rysunku rąk i twarzy kobziarza - pozostawiając go niedookreślonym. Zaokrąglenie kresek wyznaczających kontur stwarza dodatkowe efekty, niezależne od biegu naśladującej kształt przedmiotu linii. Zauważmy, że użycie łuków, zwróconych wypukłością na zewnątrz figury i obejmujących jak gdyby rysowany przedmiot, nadaje mu - niezależnie od konturu wyznaczonego przez te kreski - pewną krągłość i wypukłość. Porównanie aktów Durera z aktami niemieckich ekspresjonistów, którzy często rysują kontur kreskami prostymi albo wklęsłymi (w stosunku do figury) łukami, pozwala uświadomić sobie, jak dalece efekt krągłości albo chudości postaci zależy od kształtu i kierunku kresek, z których kontur jest zbudowany.

Efekt wypukłości wzmocniony jest niekiedy przez swego rodzaju podwojenie konturu. Przykładów dostarcza rysunek 7: obok konturu gałęzi drzewa u góry obrazu biegną linie mniej więcej równoległe do linii konturu i dostatecznie do niego zbliżone, żeby stwarzać wrażenie linii pogrubionej; w podobny sposób biegnące kreski towarzyszą konturowi lewej stopy Chrystusa od strony ocienionej, a także liniom konturowym kamieni w prawym dolnym rogu obrazu i u podnóża zbocza widocznego z lewej strony. Ta dodana do konturu linia pełni w obrazie przedmiotu tę samą rolę, którą w rysunku Svanberga pełni układ kropek: sugeruje wypukłość przedmiotu. Nie jest to oczywiście pokazanie kształtu tej wypukłości, tylko wskazanie, że przedmiot przedstawiony jest bryłą.

Charakter kresek, z których zbudowana jest linia, nie tylko dodaje pewne znaczenia ikoniczne do znaczenia owej linii, lecz w mniejszym lub większym stopniują kształtuje. Kształt kamieni u dołu rysunku, kształt chmur czy kształt koron drzew jest w znacznym stopniu pochodną tego dodawania do siebie łuków obejmujących przedmiot. Durer rysuje zazwyczaj chmury kłębiaste, a nie na przykład pierzaste lub warstwowe pierzaste, kamienie okrągłe, a nie kanciaste, drzewa o okrągłej, masywnej koronie, a nie na przykład brzozy albo świerki, raczej dlatego, że posługuje się zaokrągloną kreską, obejmując przedmiot, niż dlatego, że nie zna innych odmian tych przedmiotów albo wyklucza je z powodów rzeczowych. Inny przykład wpływu właściwości kreski na kształt konturu znajdujemy w rysunku gałęzi drzew u góry rysunku. Zestawienie łuków wyznaczających kontury albo sylwetki gałęzi daje charakterystyczny dla rysunków i grafik Durera - a także rysowników i grafików szkoły naddunajskiej, którzy ten sposób rysowania konturu przejęli - kształt poskręcanych konarów i ostrych, drapieżnych zakończeń gałęzi. Ta relacja linii i kreski w rysunkach Durera nasuwa pewne uwagi na temat linii konturowych w rysunku Svanberga. Otóż opozycja: linia/kreska, jest tu zneutralizowana: kreska wtopiona jest w linię. Podobnie jak w rysunkach technicznych, wykresach itd. ślady kreślenia są zatarte na rzecz wyznaczonej przez nie linii. Odróżnianie budulca od utworzonej z niego figury graficznej jest bezcelowe: widoczna i znacząca jest tylko ta ostatnia. Linia pokazuje tylko kształt figury, nie charakteryzując jej dodatkowo. Analiza tak zbudowanego rysunku powinna zakończyć się na poziomie wyróżnionych figur graficznych.

4. Układy kresek wyznaczające obszary zajmują u Durera niemal całą powierzchnię rysunku i pełnią

7. ALBRECHT DURER Chrystus w Ogrójcu, 1518