Scan176 (2)

176 B.F. Pennington i R.K. Olson

potocznie określa się je jako „problemy z wymową”. Rzadkim podtypem tego zaburzenia jest dyspraksja mowy. Zaburzenie ekspresji dźwięków mowy różni się od zaburzeń fluencji, takich jak jąkanie się. Dowody na istnienie wspólnych przyczyn rodzinnych zaburzenia ekspresji dźwięków mowy i dysleksji dostarczyły badania prowadzone przez Lewis i współpracowników (Lewis, 1990,1992; Lewis i wsp., 1989). Wykazali oni, że zaburzenie ekspresji dźwięków mowy i dysleksja występują w obrębie tych samych rodzin. Inne badania bliźniąt wykazały, że zaburzenie ekspresji dźwięków mowy i specyficzne zaburzeniajęzykowe są odziedziczalne w umiarkowanym stopniu (Bishop i wsp., 1995; Lewis i Thompson, 1992), a także, że specyficzne zaburzenia językowe i dysleksja sąwspółodziedziczalne (tj. dziedziczą się razem-przyp. red.) (Bishop, 2001). Niedawno odkryliśmy, że zaburzenie ekspresji dźwięków mowy i dysleksja są także współodziedziczalne (Tunick i Pennington, 2002).

Poza rzadką odmianą dyspraksji mowy, będącą cechą dominującą autosomalną sprzężoną z mutacją w genie FOXP2 (Fisher i wsp., 1998; Lai i wsp., 2001), dla innych odmian zaburzenia ekspresji dźwięków mowy nie prowadzono wcześniej badań sprzężeń genetycznych. Dwie analizy genomu zostały przeprowadzone dla zespołu specyficznych zaburzeń językowych, który współwystępuje zarówno z zaburzeniem ekspresji dźwięków mowy, jak i zaburzeniami czytania. W wyniku pierwszej analizy (SLI Consortium, 2002) odkryto miejsca ryzyka na 16q oraz na 19q, ale nie stwierdzono sprzężenia z żadnym z QTL poprzednio zidentyfikowanych dla zaburzeń czytania. Te wyniki nie potwierdzają wspólnego podłoża genetycznego dla specyficznych zaburzeń językowych i zaburzeń czytania. Druga analiza genomu, przeprowadzona w obrębie pięciu szerszych rodzin dotkniętych zespołem specyficznych zaburzeń językowych (Bartlett i wsp., 2002), wykazała odmienne miejsca ryzyka dla tego zespołu. Badania prowadzono zarówno na osobach z zaburzeniami językowymi, jak i z dysleksją, i zidentyfikowano trzy sprzężenia: jedno na 2p22, sprzężone z fenotypem zaburzeń językowych (około 40 cM od miejsca wystąpienia dysleksji na 2p), drugie na 13q21 sprzężone z fenotypem dysleksji, i trzecie na 17q23, również sprzężone z fenotypem dysleksji. Tak więc, pomimo wspólnego podłoża genetycznego dla fenotypów specyficznych zaburzeń językowych i zaburzenia czytania, żadne badanie nie wykazało sprzężenia specyficznych zaburzeń

Genetyka dysleksji 177

językowych z którymkolwiek wcześniej zdefiniowanym QTL dla zaburzeń czytania, być może oprócz miejsca na 2p22.

Podsumowując, behawioralno-genetyczne badania związku zaburzenia ekspresji dźwięków mowy i dysleksji potwierdzają istnienie wspólnych przyczyn. Jednak brak jest badań molekularnych zaburzenia ekspresji dźwięków mowy, które bezpośrednio udowodniłyby wspólne podłoże genetyczne tych zaburzeń. Badania molekularne specyficznych zaburzeń językowych, jak na razie, pozwoliły na identyfikację QTL odmiennego od QTL dla zaburzenia czytania. Z tego wynika, że trzeba przeprowadzić więcej badań, aby wyjaśnić wspólne podłoże genetyczne tych trzech zaburzeń, jak również ich wspólne podłoże środowiskowe.

Ostatnio zakończyliśmy badanie sprzężeń dla par bliźniąt, dotyczące zaburzenia ekspresji dźwięków mowy (Smith i wsp., 2003). Wykazaliśmy istotne sprzężenie pomiędzy zaburzeniem ekspresji dźwięków mowy i miejscami ryzyka dla dysleksji na chromosomach 6p i 15q. Badanie to dostarczyło bezpośrednich dowodów molekularnych na wspólne podłoże genetyczne dla zaburzenia ekspresji dźwięków mowy i dysleksji, co jest zgodne z wynikami badań behawioralno-genetycznych. Miejsce 6p wydaje sięmieć wpływ na trzy współwystępujące zaburzenia: dysleksję, nadpobudliwość psychoruchową i zaburzenie ekspresji dźwięków mowy. Odkrycie wspólnych neurobiologicznych mechanizmów, leżących u podłoża tych współwystępujących zaburzeń, będzie przełomem, który najprawdopodobniej zmieni ustaloną klasyfikację złożonych zaburzeń behawioralnych w dzieciństwie.

PODZIĘKOWANIA

Praca powstała przy wsparciu przez następujące granty NIH: HD27802, HD38526, MH 38820 i HD04024.

SŁOWNICZEK

Genom

Genotyp

Allele

Dominacja w genetyce

-    kompletny zestaw genów organizmu

-    specyficzny dla każdego zespół posiadanych genów

-    para genów, które różnią się formą i powodują odmienne wykształcenie się określonej cechy

-    cecha powodująca, że jeden allel z pary tłumi przejawianie się drugiej i w ten sposób przeważa w fenotypie