ScanImage0005

14

Ryc. 3. Schemat odchodzenia na północ ludów lapońskich. Cyfr>' oznaczają lata kiedy lapończy przebrali jeszcze w tych terytoriach. (T.l. Itkonen, 1947).

Bałtyk w swej wschodniej części jest morzem płytkim i w rejonie Zato Fińskiej i Botnickiej nie przekracza głębokości 30-50 m. Jest także morzci wyjątkowo mało słonym. Na skutek małego zasolenia i głębokości oraa dużego ochładzania przylegającego lądu, Morze Bałtyckie i jego Zato zamarzają na dłuższy lub krótszy czas. Zatoka Botnicka pozostaje prze. 4-5 miesięcy w roku pod lodem, często zamarza także Zatoka Fińsk i Ryska. Zachował się zapis iż w 1459 r. podczas surowej zimy istnia komunikacja piesza między Liwonią i Szwecją poprzez całkowicie zamaf zniętą powierzchnię Morza Bałtyckiego. Najgrubsza pokrywa lodowa byd w marcu. Te specyficzne cechy Bałtyku miały ogromne znaczenie dla koO taktów między mieszkańcami dalekiego zaplecza lądowego, wysp i półwy< pów, w tym całej Fcnnoskandii. Bałtyk nigdy ich nie dzielił, lecz przeciwni ułatwiał łączność Północy europejskiej z południem, wschodem i zachodet!

Kraj Finów Zachodnich to bogactwo lasów, bagien i rzek. Jego budo^ geologiczna to skutki działań lodowca, który uplasowawszy się na wznfc sieniach Skandynawii, posuwał się przez Finlandię i Karelię w kierunk ogólnego obniżenia terenu, z północnego zachodu na południowy wschód

W swej wędrówce znosił i równał wszelkie wzniesienia, pozostawiając ślady, bądź to w- postaci grzęd moren czołowych, bądź głazów' narzutowych, | którymi usiany jest cały krajobraz. Po lodowcu pozostały także długie, t wąskie rynny wypełnione wodą, tworzące zróżnicowane w swych zarysach | jeziora z mnóstwem wysp i wysepek. Dużo jest również błot najczęściej | pokrytych karłowatymi sosnami i brzozami. Najwyższe wzniesienia ciągną się między Finlandią a Karelią i noszą nazwę grzbietu Maanselka. Na | 65° północnej szerokości grzbiet rozgałęzia się na dwie grzędy. Jedna od-| chodzi w stronę Zatoki Botnickiej i ciągnie się wzdłuż wybrzeża, druga t- biegnie w kierunku jeziora Oncga i nosi nazwę gór Ołonieckich. Na południu Karelii znajduje się niewielki masyw górski Wotta-Waara.

Następna w kierunku południowym grzęda morenowa to Wzgórza Wał-f dajskie z licznymi jeziorami, zalesionymi pagórkami i bystrymi rzekami, gdzie swój początek biorą wielkie rzeki Europy: Dźwina, Wołga i Dniepr. Wzgórza Wałdajskic mają kilka odgałęzień, z których najważniejsze to grzęda ostaszkowska na południu i wyśnićwołodska odchodząca na północny wschód w kierunku rzeki Szeksny.

Na granicy bałtyckiej (finlandzicj) płyty krystalicznej i pasa glin oraz piasków morenowych znadują się największe jeziora Europy Ładoga i One-ga. Oba jeziora, a także szereg mniejszych, występujących w pobliżu, powstały nie tylko w wyniku pracy lodowca, którego dziełem są przede wszystkim brzegi jezior. Natomiast wielka ich głębokość, obecność fok, niektórych gatunków ryb morskich, mięczaków i muszli wskazuje, iż po wycofaniu się lodowca na północ, powstała tu cieśnina łącząca morze Białe i Bałtyckie. Późniejsze przesunięcia płyty Finlandzicj spowodowały zamknięcia terenu i powstanie jezior Onega, Ładoga, Pejpus, Iimcń, Wygoziero i innych.

Jezioro Ładoga posiada brzegi północne wysokie, skaliste, urwiste i rozczłonkowane, południowe zaś niskie, płaskie, usiane licznymi głazami narzutowymi, żwirem i piaskiem. Z jeziorem Onega połączone jest rzeką Świr, z Ilmeniem rzeką Wołchow, z Sajmo - rzeką Wuoksą. Wypływa z Ładogi rzeka Newa uchodząca do Zatoki Fińskiej. Powierzchnia jeziora wynosi 17630 km¹.

Jezioro Onega o powierzchni 9751 km² przyjmuje rzekę Wytegrę i Sunę, wypływa zaś z niego rzeka Świr. Razem z jeziorami Wożę, Łacza i Ku-bieńskim oraz Białym i rzekami Onegą, Suchoną i Szeksną tw^rorzy system ciekawych połączeń komunikacyjnych północy z południem, wschodem i zachodem.

Ważny węzeł komunikacyjny dróg wodnych istniał w systemie jeziorno--rzecznym Wysoczyzny Wałdajskięj. llmeń z Łowatią i Mstą ciążył ku zgrupowaniu jeziora Seliger, Wsieługi i Szlino, tworząc wraz z ich rzekami system komunikacji do Wołgi na wschód, Dźwiny na zachód i Dniepru na południc.

Podobne znaczenie dla kierunków rozwoju osadnictwa miały rzeki Półwyspu Fińskiego łączące zaplecze lądowe z brzegiem morskim, gdzie