ScannedImage 106

110 Rozdział lll Totemiczna struktura społeczna

stosunkiem, którym w oczach Aborygena będzie najczęściej stosunek pokrewieństwa klanowego. Plemię, podobnie jak całość świata rodzi się z połączenia dwóch fratrii, nie jest jednorodne lecz jest całością, złożoną z dwóch połów, z połączenia dwóch przeciwstawnych elementów. Wojna i pokój są to stany społeczeństwa wzajemnie wyłączające się, ale jeden stanowi o drugim, im więcej jednego tym mniej drugiego, i jedno określa się tylko w oparciu o drugie. Nie są one moralnie wartościowane, gdyż obie te sytuacje są normą. Razem tworzą określony porządek; gdyby na świecie panował wieczny pokój, świat byłby koślawy, pozbawiony istotnej części. W efekcie powstałby chaos i życie skończyłoby się. Wszystko ma swoje miejsce. Podobnie z porami roku. Nie może istnieć wieczne lato. Powodzenie i dobrobyt człowieka połączone jest więc z życiem klanu, zwierzęta totemiczne z racji swego pokrewieństwa pomagają członkom klanu, pełnią rolę duchów opiekuńczych.

Każdy członek klanu jest zarazem zwierzęciem totemicznym, stąd jego potencjalna sakralność. Pierwsi ludzie, założyciele klanów potrafili przeistaczać się w totemy, oni mieli też prawo do spożywania totemów. Jak podają Spencer i Gillen, Aranda rozumieli swój związek z totemem tak samo jak z fotografią („zupełnie tak, jak to jest tym samym co ja, tak samo totem jest tym samym, co ja”). „Członek klanu Kangura zwie siebie kangurem, w pewnym więc sensie jest zwierzęciem tego właśnie gatunku”³⁷. W każdym człowieku jakby współistnieje więc człowiek i zwierzę. Dlatego też w momencie rytuałów totemicznych tubylcy starają się maksymalnie upodobnić do swych totemów. U Wotjoballuk totem nazywany jest Jauruk „wspólne wszystkim ciało”. W jakiś sposób ludzie posiadają władzę nad totemami, są w stanie kierować jego rozmnażaniem i wpływać na jego ilość w otoczeniu. Totem pojmowany jest jako idealna jednostka reprezentowana przez wszystkie jednostki należące do jednego gatunku. Przedmioty totemiczne, czuringi, słupy totemiczne i maski taneczne są dla członków klanu skoncentrowanym gatunkiem totemicznym. Symbolizują i reprezentują cały gatunek, stanowiąc zarazem najdoskonalszy sposób połączenia człowieka z totemem.

Najpowszechniejsze wierzenie totemiczne głosi, że między zwierzęciem w jego gatunkowej formie a człowiekiem istnieje więź mistyczna, że w istocie są oni tym samym. Zwierzę totemiczne to ciało klanu, to samo, co wszyscy członkowie grupy, co za tym idzie, zjedzenie zwierzęcia totemicznego równa się kanibalizmowi, a zabicie totemu równoważne jest zabójstwu jednego z członków społeczności, powoduje uszczuplenie sił rezydujących w klanie. Siły te, wcielone i przejawiające się przez zwierzęta totemiczne, działają zwykle na korzyść członków klanu, choćby z powodu relacji pokrewieństwa z nimi. Stąd traktowanie zwierząt jako rodzaj duchów opiekuńczych.

³⁷ E. Durkheim, Elementarne formy życia religijnego..., s. 125.