ScannedImage 22

doświadczenia w wystarczająco znaczący sposób, jeżeli takiego pojmowania nie przekazano mu za pośrednictwem procesów społecznych. Procesy, które internalizują społecznie zobiektywizowany świat są tymi samymi procesami, które internalizują społecznie ustalone tożsamości. Jednostka jest socjalizowana, aby być oznaczoną osobą i aby zamieszkać w oznaczonym świecie. Subiektywna tożsamość i subiektywna realność tworzą się w tej samej dialektyce (określonej tutaj w dosłownym etymologicznie sensie) pomiędzy jednostką a tymi „znaczącymi innymi”, którym powierza się jej socjalizację²⁰. Dialektyczny układ tożsamości można podsumować stwierdzeniem, że jednostka staje się tym, co inni kierują pod jej adresem. Można dodać, że jednostka przyswaja sobie świat w konwersacji z innymi i, idąc dalej, zarówno tożsamość, jak i świat pozostają dla niej realne, dopóki może ona tę konwersację kontynuować.

Ostatnia sprawa jest bardzo ważna, gdyż zakłada, że socjalizacja nigdy nie może być zakończona, że musi być procesem trwającym przez całe życie jednostki. Jest to subiektywna strona dostrzeżonego już braku trwałości wszystkich konstruowanych przez człowieka światów. Trudność utrzymania świata w ruchu wyraża się psychologicznie w trudności utrzymania tego świata jako subiektywnie wiarygodnego. Świat tworzy się w świadomości jednostki poprzez konwersację ze znaczącymi innymi (takimi jak rodzice, nauczyciele, rówieśnicy). Świat utrzymuje się jako rzeczywistość subiektywną poprzez ten sam rodzaj konwersacji prowadzonej z tymi samymi bądź też nowymi znaczącymi innymi (takimi jak współmałżonkowie, przyjaciele czy inni związani z nami ludzie). Jeżeli I taką konwersację się przerwie (współmałżonek umiera, przyjaciele odchodzą albo komuś przychodzi opuścić swoje pierwotne środowisko społeczne), świat zaczyna się chwiać, tracić swoją subiektywną wiarygodność. Innymi słowy, subiektywna rzeczywistość świata trzyma się na cienkiej nitce konwersacji. Większość z nas nie zdaje sobie sprawy

²⁰ Termin „znaczący inni” także pochodzi od Meada. Jest on oczywiście powszechnie stosowany w amerykańskiej psychologii społecznej.

z tego braku trwałości, dlatego że przeważnie tkwi w ciągłości swojej konwersacji ze znaczącymi innymi. Podtrzymywanie takiej ciągłości jest jednym z najważniejszych imperatywów porządku społecznego.

Internalizacja zakłada zatem, że obiektywna faktycznośćspołecznego świata staje się także faktycznością subiektywną. Jednostka zderza się z instytucjami jako danymi obiektywnego świata na zewnątrz niej, lecz są one teraz także danymi jej własnej świadomości. Programy instytucjonalne zakładane przez społeczeństwo są subiektywnie realne jako postawy, motywy i projekty życiowe. Jednostka przyswaja realność instytucji razem ze swoimi rolami i swoją tożsamością. Na przykład jednostka przyswaja jako realność określone stosunki pokrewieństwa w swoim społeczeństwie. Ipso facto, bierze ona na siebie role przeznaczone dla niej w tym kontekście i uznaje swoją własną tożsamość w kategoriach tych ról. A zatem, nie tylko odgrywa ona rolę wujka, lecz także jest wujkiem. Jeżeli ponadto socjalizacja była dość pomyślna, nie może ona pragnąć być czymś jeszcze. Jej postawy w stosunku do innych i motywy jej określonych czynów są w tym środowisku postńwami dobrego wujka. Jeżeli żyje ona w społeczeństwie, które uznaje wujostwo za instytucję o centralnym znaczeniu (z pewnością nie nasze, lecz społeczeństwa o bardziej matrylinearnym charakterze), będzie ona postrzegać całą swoją biografię (przeszłość, teraźniejszość i przyszłość) w kategoriach swojej kariery jako wujka. Co więcej, może ona nawet poświęcić się dla swoich siostrzeńców i znajdować pociechę w myśli, że jej własne życie będzie trwać w nich. Społecznie zobiektywizowany świat jest wszelako uznawany za zewnętrzną faktyczność. Wujkowie, siostry, siostrzeńcy istnieją w obiektywnej rzeczywistości, porównywalni w fakty-czności do gatunków zwierząt czy skał. Lecz ten obiektywny świat jest także przyjmowany teraz jako subiektywnie znaczący. Jego początkowa nieprzejrzystość (powiedzmy, dla dziecka, które musi zdobywać wiedzę dotyczącą instytucji wujostwa) zmienia się w wewnętrzną przezroczystość. Jednostka może teraz patrzeć w siebie i w głębi swojej subiektywnej istoty może odkrywać siebie jako wujka. W tym momencie, przy zało-

47