ScannedImage 32

orientacji Kościoła katolickiego z propaństwowej na prospołeczną da się chyba częściowo wyjaśnić współoddziaływaniem trzech powiązanych ze sobą procesów.

WEWNĘTRZNA PRZEMIANA HISZPAŃSKIEGO KATOLICYZMU

Masowa rekatolizacja hiszpańskiego społeczeństwa po zakończeniu wojny domowej była na ogół dosyć powierzchowna i wynikała głównie z administracyjnego przymusu i presji publicznej. Kiedy zaczęły one stopniowo słabnąć, dobiegło także końca katolickie odrodzenie. Niektóre jego aspekty były jednak autentyczne i wywarły głęboki wpływ zarówno na przemianę hiszpańskiego katolicyzmu, jak i na układ stosunków między Kościołem, państwem i społeczeństwem²¹. Do przejawów katolickiego odrodzenia, wskazujących na wewnętrzne zmiany w hiszpańskim katolicyzmie, należy zaliczyć:

•    Pojawienie się, po raz pierwszy w nowoczesnych dziejach Hiszpanii, grup niezależnych i szanowanych katolickich intelektualistów świeckich, którzy mieli odegrać istotną rolę w skrajnie ubogim intelektualnym dyskursie frankistowskiej Hiszpanii i pośredniczyć w zasypywaniu przepaści dzielącej „dwie Hiszpanie”. Kluczowe znaczenie miały tu takie postacie, jak Aranguren, Lam Entralgo czy Tovar. Po raz pierwszy także katoliccy intelektualiści świeccy mieli wpływ na dyskurs teologiczny hiszpańskiego katolicyzmu²².

•    Pojawienie się dwóch nowoczesnych, to znaczy wewnątrzświato-wych, katolickich ruchów religijnych, które miały odegrać ważną rolę we frankistowskiej Hiszpanii, a także poza jej granicami, stając się pierwszym nowoczesnym wkładem hiszpańskiego Kościoła w dzieło Kościoła powszech-

²¹    Aurelio Orensanz, Religiosidad Popular Espanola (1940-1965), Madrid 1974.

²²    Por. Jose L. L. Aranguren, Catolicismo y Protestantismo Como Formas de Exist-encia, Madrid 1952; idem, Catolicismo Dla Tras Dla, Barcelona 1955; idem, Contralectura del Catolicismo, Barcelona 1978; Pedro Lafn Entralgo, El Cristiano en el Mundo, Madrid 1961; Federico Sopena, En Defensa de una Generación, Mardid 1970.

nością oskarżą go o zdradę, wzywając jego zwolenników do zmiany ideologicznego obozu⁵³.

Jeśli teoria mobilizacji zasobów nie chce przyjmować punktu widzenia profesjonalnych organizatorów, którzy zajmując się głównie efektami, nie troszczą się zbytnio o to, co skłania ludzi do działania, musi zdecydować, jak potraktować „wewnętrzną przemianę” Falwella⁵⁴. Fundamentałistyczni separatyści stanowią ciekawy problem, ponieważ nie są to po prostu „osoby uchylające się od poboru”. Odmawiają oni pełnienia służby wojskowej ze względu na przekonania. Poza tym, w odróżnieniu od ruchu na rzecz praw obywatelskich, fundamentalistyczne Kościoły nie były jedynie infrastrukturą czekającą na wykorzystanie. Te Kościoły i ich „elektorat sumienia” same tworzyły ruch.

W obliczu nawrócenia Falwella i jego zwolenników można uczynić jedną z trzech rzeczy. Można uznać wszystkie subiektywne motywy działania za „preteksty” pozbawione istotnego znaczenia. Można przyjąć istnienie rzeczywistego motywu lub zewnętrznej siły strukturalnej, ukrytej dła działającej osoby, lecz widocznej dla niezaangażowanego obserwatora. Można też potraktować poważnie ocenę sytuacji dokonaną przez samego zainteresowanego. Zakładam, że wybór jednej z tych możliwości zależeć będzie w znacznej mierze od naszych poglądów na temat tego, jak działają ludzie, od przyjętych wcześniej metodologicznych założeń dotyczących zadań i charakteru nauk społecznych oraz od posiadanej wizji współczesności.

Osoby wybierające trzecią możliwość mają o tyle ułatwione zadanie, że Jerry Falwell wydał dwie książki, w których pisał obszernie o sobie, o swoich motywach, celach i fundamentalistycznej tradycji, do której należy. Pierwszy z tych tekstów, The Fundamentalist Phenomenon (1981), jest

⁵³    Bob Jones III rozpowszechnił dość szybko pogląd, że „bliższe, analityczne, biblijne spojrzenie na Moralną Większość (...) ukazuje ruch, który ma więcej danych po temu, by zbudować Kościół ekumeniczny niż wszystkie inne znane nam ruchy, nie wyłączając mchu charyzmatycznego”. Zob. Bmce, The Rise and Fali of the New Christian Righł, op. cit., s. 173.

⁵⁴    Nawet w tych trudno wyobrażalnych skrajnych przypadkach, w których organizatorzy zmuszeni są - jak twierdzą - „fabrykować” motywy działania, sam fakt konieczności ich fabrykowania potwierdza, że nawet oni wierzą w to, iż ludzie potrzebują motywu działania, autentycznego lub fikcyjnego, bez którego działanie społeczne pozbawione jest sensu, zarówno dla działającego, jak i dla obserwatora.

257