ScannedImage 32

Struktura rewolucji naukowych

chu Marsa przez Keplera czy też usiłowania Priest-leya poradzenia sobie z coraz to odkrywanymi nowymi gazami'⁰. Ale najlepszą zapewne ilustracją są współczesne dociekania nad teorią pola i teorią cząstek elementarnych. Czy ten ogromny wysiłek, jakiego wymagało wykrycie neutrina, wydawałby się usprawiedliwiony, gdyby nie kryzys, który zmuszał do sprawdzenia zasięgu stosowalności reguł nauki normalnej? Albo czy gdyby w pewnym momencie nie załamały się w sposób oczywisty stosowane reguły, wysunięto by i sprawdzono radykalną hipotezę o niezachowywaniu parzystości? Podobnie jak wiele innych badań w fizyce ostatnich dziesięcioleci doświadczenia te miały częściowo na celu zlokalizowanie i określenie źródła wciąż jeszcze poszerzającego się zespołu anomalii.

Tego rodzaju badaniom nadzwyczajnym towarzyszą często, choć bynajmniej nie zawsze, inne. Sądzę, że zwłaszcza w okresach rozpoznanego kryzysu uczeni sięgają do analiz filozoficznych, licząc na rozwiązanie zagadek ze swojej dziedziny. Uczeni z reguły ani nie musieli, ani nie chcieli być filozofami. Nauka normalna trzyma się zazwyczaj z dala od filozofii, i zapewne nie bez racji. W tej

¹⁰ Na temat prac Keplera dotyczących orbity Marsa zob.: J.L.E. Dreyer, dz. cyt., s. 380-393. Pewne niedokładności nie przekreślają wartości podawanego przez Dreyera materiału dla naszych celów. Na temat prac Priestleya zob. jego własne dzieło: Experiments and Observations on Different Kinds of Air, London 1774-1775.

mierze, w jakiej normalna praca badawcza opierać się może na paradygmacie jako na wzorcu, reguły i założenia nie muszą być wyłożone explicite. W rozdziale piątym zauważyliśmy, że pełny zespół reguł, jaki stara się wykryć analiza filozoficzna, nie musi nawet istnieć. Nie znaczy to jednak, że poszukiwanie założeń (nawet tych istniejących) nie może być skutecznym sposobem osłabiania nacisku tradycji na myśl badawczą i podstawą kształtowania się nowej tradyfcji. Nie jest bynajmniej rzeczą przypadku, że powstaniu fizyki Newtonowskiej w wieku XVII oraz fizyki relatywistycznej i mechaniki kwantowej w wieku XX towarzyszyła zasadnicza filozoficzna analiza ówczesnych tradycji badawczych". Nie jest również rzeczą przypadku, że w obu tych okresach tzw. eksperyment myślowy odegrać mógł tak istotną rolę w rozwoju badań naukowych. Jak wskazałem gdzie indziej¹², analityczne eksperymenty myślowe, które spotykamy tak często w pracach Galileusza, Einsteina, Bohra i innych, pozwalały świetnie konfrontować stary paradygmat z aktualną wiedzą i wyodrębnić źródła

¹¹    Na temat filozoficznych rozważań, które towarzyszyły rozwojowi siedemnastowiecznej mechaniki, zob.: Rene Dugas, La mecanique au XVIL siecle, Neuchatel 1954, zwłaszcza rozdz. XI. Na ten sam temat, ale w odniesieniu do wieku XIX, zob. wcześniejszą książkę tego samego autora: Histoire de ła mecaniąue, dz. cyt., s. 419-443.

¹²    T.S. Kuhn, Rola eksperymentów myślowych, w: tenże, Dwa bieguny..., dz. cyt., s. 336-369.

161