ScannedImage 52

Struktura rewolucji naukowych

odwracających, przeszedł — dosłownie i w przenośni — rewolucyjne przeobrażenie sposobu widzenia¹.

Bardzo podobne przeobrażenie przeszli uczestnicy eksperymentu z grą w karty opisaną w rozdziale szóstym. Zanim dzięki przedłużonym ekspozycjom przekonali się, że istnieją karty inne niż te, z jakimi dotąd mieli do czynienia, rozpoznawali tylko takie, które na gruncie dotychczasowego doświadczenia spodziewali się ujrzeć. Ale kiedy ich doświadczenie wzbogaciło się o niezbędne dodatkowe kategorie, byli w stanie odróżnić wszystkie nienormalne karty już przy pierwszej próbie, jeśli tylko trwała ona dostatecznie długo, by w ogóle móc dokonać jakiejkolwiek identyfikacji. Jeszcze inne eksperymenty wskazują, że dostrzegany rozmiar przedmiotów, ich kolor itd. zmienia się w zależności od poprzedniego treningu i doświadczenia danego osobnika². Z bogatej literatury eksperymentalnej, z której zaczerpnięto te przykłady, wynikałoby, że samą percepcję poprzedza już przyjęcie czegoś w rodzaju paradygmatu. To, co człowiek widzi, zależy zarówno od tego, na co patrzy, jak od tego, co nauczył się dostrzegać w swym dotychczasowym doświadczeniu wizualnym i pojęciowym. W braku tego doświadczenia dostrzegalibyśmy jedynie, mówiąc słowami Williama Jamesa, „kakofonię dźwięków i barw'’.

W ostatnich latach kilku badaczy zajmujących się historią nauki uznało powyższego rodzaju eksperymenty za niezwykle wymowne. Należy tu przede wszystkim wymienić N.R. Hansona, który odwołał się do tych eksperymentów, aby zbadać niektóre z interesujących nas tu konsekwencji przekonań naukowych³. Inni koledzy wielokrotnie podkreślali, że historia nauki byłaby bardziej sensowna i spójna, gdyby przyjąć, że uczeni przechodzili od czasu do czasu taką zmianę sposobu widzenia jak wyżej opisana. Jednakże eksperymenty psychologiczne, zgodnie ze swą naturą, mogą nam tu dostarczyć jedynie pewnych sugestii. Uwydatniają one takie cechy postrzegania, które mogłyby mieć zasadnicze znaczenie dla rozwoju nauki, nie mogą jednak wykazać, że cechy te przysługują starannym i poddanym kontroli obserwacjom przeprowadzanym przez uczonych. Poza tym sam charakter tych doświadczeń uniemożliwia tu jakikolwiek bezpośredni dowód. Jeśli chcemy uznać te psychologiczne eksperymenty za istotne, kierując się historycz-

201

1

   Te oryginalne eksperymenty przeprowadził George M. Stratton; zob. jego artykuł Vision without Imersion of the Retinal Image, „Psychological Review”, 1897, t. IV, s. 341-360, 463-481. Nowsze dane podaje Har-vey A. Carr, An Introduction to Space Perception, New York 1935, s. 18-57.

2

   Zob. na przykład: Albert H. Hastorf, The Influence of Suggestion on the Relationship between Stimulus Size and Perceived Distance,, Journal of Psychology”, 1950, t. XXIX, s. 195-217; Jerome S. Bruner, Leo Postman, John Rodrigues, Expectations and the Perception of Color, „American Journal of Psychology”, 1951, t. LXIV, s. 216-227.

3

N.R. Hanson, dz. cyt., rozdz. I.