ScannedImage 34

332 Starożytny Izrael

Odciski i monety z nazwą „Yehud”. Podczas wykopalisk na terenach od Tell en-Nasbeh (bibl. Mispa) na północy po Beth Zur na południu oraz od Jerycha na wschodzie po Ge-zer na zachodzie archeolodzy odkryli odciski pieczęci i monety ze słowem „Yehud" (nazwa Judy w okresie perskim, lata 539-332 przed Chr.). Zasięg występowania tych odcisków pomaga współczesnym uczonym w określeniu ówczesnych granic terytorialnych Judy.

Na awersie małej srebrnej monety z IV w. przed Chr. znalezionej w pobliżu Jerycha umieszczono wizerunek orła z rozpostartymi skrzydłami (na rewersie została umieszczona lilia). Dwa uchwyty ceramiczne, odnalezione w Ramat Rachel i również pochodzące z V w. przed Chr., należały prawdopodobnie do dzbanów na wino. Odcisk „Yehud” był oficjalnym znakiem gwarancji.

tradycjach biblijnych. Rzeczywiste granice były prawdopodobnie o wiele skromniejsze.⁵⁶

Rozmiary prowincji Judy i Jerozolimy, jej stolicy, były ograniczone nie tylko przez zakres władzy, do jakiej mogli rościć pretensje Ne-hemiasz i jego następcy, ale także liczebnością ówczesnej ludności żydowskiej. Wykopaliska na terenie Judy i Jerozolimy wykazały, że miasto rozwinęło się znacznie w okresie perskim, podobnie jak prowincja Judy. Liczba ludności podwoiła się, osiągając 17 tys. mieszkańców, zaś Jerozolima powiększyła się prawie czterokrotnie⁵⁷. Nie ma żadnych wątpliwości, że w okresie wygnania liczba ludności Judy znacząco spadła i w okresie odbudowy nadal pozostawała mała. Lecz w czasach Nehemiasza nastąpił znaczący i ważny wzrost oraz zmiana w strukturze demograficznej Judy. Tradycja biblijna, która podaje, że na początku VI w. przed Chr. kraj został ogołocony z mieszkańców, nie jest przesadą redaktorów Drugiej Księgi Królewskiej i Księgi Jeremiasza ani też fikcją narzuconą przez Kronikarza w celu krzewienia idei szabatowego odpoczynku dla ziemi. Odbudowa populacji żydowskiej zajęła kilka stuleci; dopiero w II w. przed Chr. liczba ludności w Judzie i w Jerozolimie stała się pokaźna.

Źródła

dotyczące

okresu

perskiego

Historiografia biblijna kończy się na dokonaniach Nehemiasza. Nasza wiedza odnośnie do życia żydowskiego w pozostałych latach okresu perskiego (do czasu podboju tego terytorium przez Aleksandra Wielkiego w 332 przed Chr.) jest najwyżej fragmentaryczna. Z papirusów elefantyńskich dowiadujemy się, że w 408 przed Chr. zarządcą Yehud był Bagohi, a w tym samym roku zarządcami Samarii byli Delajasz i Szelemiasz, synowie Sanballata, przeciwnika Nehemiasza. Żydzi z Yeb (Elefantyna) pisali do wymienionych Samarytan i przywódców judzkich, prosząc o pomoc w odbudowie ich świątyni. Józef Flawiusz opisuje pewne wydarzenie z czasów Artakserksesa II (404-358 przed Chr.), kiedy Persowie „zbrukali świątynię i naznaczyli Judejczykom daninę” (a także „lud uległ jarzmu niewolniczemu”) na okres siedmiu lat. Wynikało to, jak twierdzi historyk, z ingerencji Bagosesa, dowódczy armii Artakserksesa, który chciał ustanowić Jezusa (Joszua/ Jeszua), syna Elia-

⁵⁶    E. Stern, Materiał Culture of the Land of the Bibie in the Persian Period, s. 245--248; tenże, The Persian Empire and the Political and Social History of Palestine in the Persian Period, s. 82-86.

57    C. Meyers, E. Meyers, Zechariah 9-14, s. 24-25.