ScannedImage 47

STRATEGIA OPORU OBYWATELSKIEGO

Umocniwszy swe prawo do obrony zarówno praw religijnych, jak i praw narodu, Kościół zaczął powoli otaczać swoją troską nowe obszary: prawa człowieka, prawa obywatela i prawa pracowników. Z początku bronił tych nowych praw w związku z prawami narodu, sugerując niejako, że prawa obywatelskie wywodzą się z praw narodowych, a przynajmniej, że obowiązek obrony przez Kościół polski praw człowieka i obywatela wynika w naturalny sposób z jego roli strażnika narodu. Stopniowo jednak zaczął używać nowego języka praw uniwersalnych, oderwanych od jakiejkolwiek partykularnej, religijnej czy narodowej, tradycji. Co więcej, prawo i obowiązek bronienia tych praw przez polski Kościół nie wynikało już z narodowego charakteru polskiego Kościoła katolickiego, ale raczej z uniwersalnej misji Kościoła Chrystusa.

Czynnikiem, który przyspieszył zmianę kursu w polityce polskiego Kościoła, był prawdopodobnie polski Grudzień, w którym w typowy sposób połączyły się w jedno podwyżki cen żywności, protesty robotnicze i zmiany w kierownictwie partii¹. List episkopatu Polski z 29 grudnia 1970 roku, adresowany „Do wszystkich rodaków wspólnej ojczyzny”, przypomina już swoim charakterem rodzaj czartystowskich manifestów, do których coraz bardziej zaczną się odtąd upodabniać publiczne oświadczenia Kościoła.

Wydarzenia ostatnich czasów ujawniły z wielką wyrazistością, że na prawo Narodu do istnienia i samodzielności musi się składać:

-    prawo do wolności sumienia i wolności życia religijnego [...];

-    prawo do swobodnego kształtowania kultury własnego Narodu [...];

-    prawo do sprawiedliwości społecznej [...];

-    prawo do prawdy w życiu społecznym, do zgodnej z prawdą informacji i swobodnego wypowiadania swoich poglądów i wymagań;

-    prawo do warunków materialnych [...];

-    prawo do takiego odnoszenia się do obywateli, by w niczym nie byli znieważani, krzywdzeni i prześladowani.

Zabezpieczać te prawa mają obowiązek zarówno władze naczelne, jak i wszystkie organa administracji państwowej, a zwłaszcza osoby powołane do zachowania porządku we współżyciu. Z tym obowiązkiem mają współdziałać wszyscy obywatele państwa².

Wezwanie Kościoła do obywatelskiej odpowiedzialności zmaterializowało się w 1976 roku w postaci powszechnego publicznego protestu przeciwko zapowiadanym poprawkom do konstytucji. Oczywiście, władze państwowe nie tylko nie wzięły na siebie odpowiedzialności za zagwarantowanie wymienionych przez biskupów praw, ale zamierzały jeszcze wpisać ich pogwałcenie do ustawy zasadniczej. Kościół przyłączył się do publicznego protestu przeciwko próbie konstytucyjnego uzależnienia posiadanych przez obywateli praw od wypełniania przez nich obywatelskich obowiązków, przeciwko próbie konstytucyjnego ograniczenia polskiej suwerenności oraz przeciwko próbie wpisania do konstytucji faktycznego podziału na rządzących i rządzonych.

Ten opór przeciwko kolejnym ingerencjom państwa w życie obywateli dał początek ruchowi samoobrony i samoorganizowania się społeczeństwa. Działania obywatelskie, organizowane początkowo przez intelektualistów i ochraniane oraz wspierane przez Kościół, doprowadziły jeszcze w tym samym roku do utworzenia Komitetu Obrony Robotników, a ich ostatecznym zwieńczeniem miało się okazać powstanie „Solidarności”: ruchu jednocześnie narodowego, demokratycznego i robotniczego. Nowy dialog między Kościołem a lewicą, a także wspólna działalność katolickich i świeckich intelektualistów w Komitecie Obrony Robotników miały kluczowy wpływ zarówno na powstanie, jak i charakter „Solidarności”³.

173

1

Jakub Karpiński, Countdown: The Polish Upheavals of 1956, 1968, 1970, 1976, 1980, New York 1982; Peter Raina, Political Opposition in Poland, 1954-1977, London 1978.

2

   Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975, s. 615.

3

   Jan Lipski, KOR, Berkeley 1985; Alain Touraine et al., Solidarity: Poland, 1980-1981, Cambridge 1983; Neal Ascherson, The Polish August, New York 1982; Timothy G. Ash, The Polish Revolution, New York 1983; Abraham Brumberg (red.), Poland: Genesis of a Revolution, New York 1983; Jadwiga Staniszkis, Poland’s Self-Limiting Revolution, Princeton 1984; Andrew Arato, Civil Society against the State: Poland, 1980-1981, „Telos”, Spring 1981.