SDC11623

System międzynarodowy

wspólnego celu mocarstw i unika! podejmowania wszelkich zobowiązań, które mogłyby odebrać Niemcom pozycję mocarstwa strzegącego pokoju. Sprzeciwia! się ekspansjonistycznym aspiracjom dotyczącym Bałkanów i terytoriów zamorskich. Konsekwentnie stosował skuteczną broń, jaką był wolny handel, wobec Austrii, a nawet wobec Francji. Wykorzystując system równowagi sił, powstrzymywał rywalizację Rosji i Austro-Węgier na Półwyspie Bałkańskim, czym zjednywał sobie potencjalnych sprzymierzeńców i oddalał sytuacje, które mogłyby wciągnąć Niemcy w wojnę. Snujący intrygi agresor z lat 1863-1870 zmienił się w 1878 roku w „uczciwego maklera”, potępiającego politykę kolonialną. Bismarck świadomie stanął na czele ówczesnej polityki pokojowej po to, żeby realizować interesy niemieckie.

lednak pod koniec lat siedemdziesiątych XIX wieku nadszedł kres epizodu wolnego handlu (1846-1879). Zrobienie przez Niemcy rzeczywistego użytku z systemu waluty złotej wyznaczyło początki ery protekcjonizmu i kolonialnego ekspansjonizmu⁶. Niemcy zaczęły stopniowo umacniać swoją pozycję, zawierając ścisły sojusz z Włochami i Austro-Węgrami. Niewiele później Bismarck stracił kontrolę nad polityką Rzeszy. Odtąd Wielka Brytania stała się liderem polityki pokojowej w Europie, która pozostawała nadal grupą niezależnych, suwerennych państw, podtrzymujących system równowagi sił.

W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku finansjera osiągnęła szczyt swojego rozwoju, a pokój wydawał się chroniony skuteczniej niż kiedykolwiek wcześniej. Brytyjskie i francuskie interesy ścierały się w Afryce. Brytyjczycy i Rosjanie konkurowali ze sobą w Azji. Koncert mocarstw nie przestawał istnieć, ale był już zdecydowanie mniej efektywny. Mimo zawarcia Trójprzymierza, w dalszym ciągu co najmniej kilka niezależnych mocarstw spoglądało na siebie z zazdrością. Taka E sytuacja nie trwała jednak długo. W 1904 roku Wielka Brytania podpisała z Francją szczegółowe porozumienie dotyczące Maroka i Egiptu. Kilka lat później osiągnęła kompromis z Rosją w kwestii Persji. Wskutek tych posunięć utworzyło się kontrprzymierze. Koncert mocarstw, tę luźną federację niepodległych, potężnych państw, zastąpiły w końcu dwa obozy wrogich mocarstw. Oznaczało to kres systemu równowagi sił: ponieważ w Europie pozostały jedynie dwie konkurujące ze sobą grupy państw, jego mechanizmy przestały funk-

‘ Por. F. Eulenburg, Ausienhandel und Auuenhimdelipolitik, w. Grundrtss der SozialSkonomlk tom VIII. 1929. s. 209.

cjonować. Nie istniała już trzecia grupa, która wchodziłaby w sojusz z jedną z dwóch pozostałych, co hamowałoby dążenia tej z nich, która usiłowałaby wzmocnić swoją pozycję. Mniej więcej w tym samym okresie coraz ostrzejsze stawały się symptomy rozpadu istniejących form światowej gospodarki - kolonialnej rywalizacji i walki o egzotyczne rynki zbytu. Wielka finansjera zapobiegała rozprzestrzenianiu się wojen ze zdecydowanie mniejszą skutecznością. Pokój trwał jeszcze przez siedem lat. Nie ulegało jednak wątpliwości, że rozpad dziewiętnastowiecznego porządku gospodarczego jest kwestią czasu i przyniesie kres stuletniego pokoju.

W świetle tych obserwacji sprawą najwyższej wagi dla historyków staje się prawdziwa natura wyjątkowo nienaturalnego porządku gospodarczego, na którym opierał się dziewiętnastowieczny pokój.