SDC11632

I. Szatański młyn

ROZDZIAŁ TRZECI

..Domostwo kontra postęp"

U podstaw rewolucji przemysłowej XVIII wieku leżał nieomal cudowny postęp w dziedzinie narzędzi produkcji, któremu towarzyszyła katastrofalna destabilizacja sytuacji życiowej zwykłych ludzi.

Spróbujemy w dalszej części tego rozdziału prześledzić czynniki, które zdeterminowały formy tej destabilizacji w jej najbardziej dramatycznej odsłonie w Anglii około stu lat temu. Co za „szatański młyn"¹ ptzemell ludzi na masę? W jakim stopniu były za to odpowiedzialne nowe warunki materialne, a w jakim ekonomiczne zależności tworzące nową rzeczywistość? 1 jaki mechanizm doprowadził do zniszczenia dawnej tkanki społecznej i podjęcia tak nieskutecznej próby nowego połączenia człowieka z przyrodą?

Na żadnym innym polu filozofia liberalna nic poniosła tak wyraźnej klęski, jak w kwestii recepcji problemu przemian. Rozbudzany przez emocjonalną wriarę w spontaniczność, zdroworozsądkowy stosunek do przemian został odrzucony na rzecz przybierającej wręcz mistyczny charakter gotowości do akceptowania wszelkich społecznych konsekwencji postępu gospodarczego, niezależnie od ich natury. Podstawowe prawdy przyjmowane w politologii i w' rządzeniu krajem zostały najpierw zdyskredytowane, a następnie zapomniane. Wydaje się oczywiste, że proces gwałtownych przemian, którym nie został nadany żaden określony kierunek i które następują w zbyt szybkim tempie, powinien być - o ile to możliwe - spowolniony dla dobra zbiorowości. Ta oraz inne podstawowe prawdy wyznawane

41

1

lako „szatańskie młyny" [sulumr millsj określano w opisywanym oktesie fabryki czasów rewolucji przemysłowej i postępującej industrializacji, która prowadziia do drgra dacjl przyrody 1 związków międzyludzkich. Termin ten pochodzi z wiersza Williama IM.óe a And did thosc fret in andcnl time - przyp. tłum.