Skanowane0

32. Mity wstępowania. Śmierć jest przekroczeniem ludzkiego I’ sposobu bytowania, „przejściem na tamtą stronę”. W religiach, które umiejscawiają tamten świat w niebie lub w jakiejś wyższej sferze dusza zmarłego wspina się ścieżkami do góry, wdrapuje się na d wo lub pnie się po linie (przykład tego ostatniego u Van Gennepa, Mythes et legendes d’Australie, nr 17 i 66 z przypisami). W języku asyryjskim zamiast czasownika „umierać” używa się zazwyczaj zwrotu: „przyczepić się do góry”. Również w języku egipskim myny — „przyczepić się” jest eufemizmem zastępującym czasownik „umierać” (H. Zimmern, Zum Babylonischen Neujahrfest, t. II, s. 5, przypis 2). Słońce chowa się wśród gór i tamtędy zawsze musi przejść droga zmarłego na tamten, świat. Jama, pierwszy zmarły w indyjskiej tradycji mitycznej, przebył „wysokie przełęcze”, aby „wskazać ludziom drogę” (Rigweda, X, 14, 1). Ścieżka zmarłyc" według popularnych wierzeń uralsko-ałtajskich wspina się po gó rach; Bolot, bohater kara-kirgiski, oraz legendarny król mongolską Kesar wkraczają do tamtego świata (rodzaj próby inicjacji) prze" grotę znajdującą się na szczycie gór; podróż szamana do piekieł pro-j wadzi go przez bardzo wysokie, góry (Mircea Eliade, Le chamanisme, s. 184 ns.). Egipcjanie zachowali w tekstach pogrzebowych wyrażenie asket pet (asket — „stopień”) jako dowód, że drabina oddana dyspozycji bogu Ra, by mógł wstąpić z ziemi do nieba, jest drabin" prawdziwą (W. Budge, From Fetish to God, 346). „Postawiono drabinę, bym mógł ujrzeć bogów” — głosi Księga Umarłych (Weill Le champ des roseaux, s. 52). „Bogowie zrobili mu drabinę, by móg^r wchodząc po niej, dostać się do nieba” (Weill, s. 28). W licznyc grobowcach egipskich z epoki dynastii starożytnych i średniowiecz nych znaleziono amulety wyobrażające drabinę (maąet) lub schód^-(Budge, The Mummy, s. 324, 326).

Tą samą drogą, którą wędrują dusze zmarłych na tamten świa' kroczyli również ci, którzy dzięki wyjątkowym okolicznościom 1 też dzięki skuteczności rytów — jakim się poddawali — jeszcze z życia potrafili dostać się do nieba. Motyw „wniebowstąpienia”, któ się dokonało za pomocą sznura, drzewa lub drabiny, jest dość ro^-powszechniony w mitach wszystkich pięciu kontynentów. Wystarc nam tu zebrać kilka przykładów (por. Eliade, Le chamanisme, s. 4 ns., 423 ns.). Australijski szczep Dieri zna mit o drzewie, które dzi magicznej sile rośnie aż do nieba (Van Gennep, dz. cyt., nr

U plemion Numgahburran opowiada się o dwu cudownych sosnach, które na skutek naruszenia tabu zaczęły tak rosnąć, że ich wierzchołki dotykały nieba (tamże, nr 44). Plemiona Mara opowiadają, że ich przodkowie wdrapywali się na podobne drzewa aż do nieba i następnie schodzili (tamże, nr 49). Małżonka bohatera Maorysów, Tawhaki, była czarodziejką, która zstąpiła z nieba i pozostała z małżonkiem aż do urodzenia pierwszego dziecka, po czym wstąpiła na wierzch chaty i znikła. Tawhaki dotarła do nieba wspinając się po szczepie winnym, po czym udało się jej powrócić na ziemię (Grey, Polynesian Mythology, s. 42 ns.). Według innej wersji bohater dociera do nieba wspinając się po drzewie kokosowym lub też korzystając ze sznura, z nitki pajęczej czy też z latawca. Na Wyspach Hawajskich powiadają, że wspina się on po tęczy, na Tahiti — że wchodzi on na wysoką górę i w drodze spotyka swą małżonkę (Chadwick, Growth oj Literaturę, t. III, s. 273). Jeden z mitów rozpowszechnionych w Oceanii opowiada, jak bohater dotarł do nieba za pomocą „łańcucha ze strzał”, wbijając pierwszą strzałę w sklepienie niebieskie, a drugą w pierwszą itd., aż utworzył się łańcuch łączący niebo z ziemią (Pettazzoni, The Chain oj Arrows, „Folklore”, t. 35, s. 151 ns.). Wstępowanie za pomocą sznura znane jest w Oceanii (Dixon, s. 156 ns.), w Afryce (Werner, s. 135), w Ameryce Południowej (Alexander, s. 271) i w Ameryce Północnej (Thompson, Motif Index, t. III, s. 7). Mniej więcej na tych samych obszarach można napotkać mit o wstępowaniu za pomocą nici pajęczej. Wstępowanie po drabinie jest znane w starożytnym Egipcie (Muller, s. 176), w Afryce (Werner, s. 136), w Oceanii (Chadwick, s. 481) i w Ameryce Północnej. Wstępowanie może jeszcze dokonywać się za pomocą drzewa (u Dajaków morskich, Chadwick, s. 486; w Egipcie, Muller, s. 176; w Afryce, Werner, s. 136 itd.), rośliny lub góry (por. Thompson, t. III, s. 8—9).

33. Obrzędy wstępowania. Wszystkim tym mitom i wierzeniom odpowiadają konkretne obrzędy „wstępowania” lub „wspinania”. Ustalenie miejsca ofiary i jego konsekracja jest równoznaczna do pewnego stopnia z sublimacją przestrzeni świeckiej; „rzeczywiście ofiarnik buduje sobie drabinę i pomost, aby dotrzeć do świata niebieskiego” — wyjaśnia Taittirija-samhita (VI, 6, 4, 2). W innym zaś ustępie tej samej księgi (I, 7, 9) ofiarnik wspina się po schodach

105