skanowanie0007 (158)

w wielu sytuacjach życiowych, etnograf często musi odrzucić lub ukryć osobiste przekonania, więzi cZy sympatie polityczne. Niekoniecznie chodzi tutaj o poważne oszustwo. Jednak zwykłe poczucie taktu, uprzejmość, inaczej „rytuał interakcji” (Goffman, 1972), * ■kążdegó w pewnym stopńiu zmuszają do kłamstwa” (Sacks, 1975). Dla badacza oznacza to świadome tworzenie własnego wizerunku, stanowiące nieodłączny aspekt interakcji społecznych podczas badań terenowych. Etnograf nie może wywoływać nieprzychylnego nastawienia otoczenia tylko dlatego, że woli rozmawiać z ludźmi o zbliżonych poglądach i sympatiach politycznych. Etnograf nie może wybierać swoich informatorów według tych samych kryteriów, których używa, dobierając sobie przyjaciół.

Konkretne problemy wyłaniają się wtedy, gdy orientacje polityczne czy religijne badacza różnią się znacznie od poglądów uczestników badań. Kwestię tę ilustrują badania Klatch nad kobiecymi organizacjami prawicowymi. Klatch pisze:

Często znajdowałam się w sytuacji, kiedy badane kobiety stwierdzały, że skoro nie oponowałam przeciwko ich poglądom, to widocznie się z nimi zgadzałam. Skinięcie głową na znak zrozumienia ich słów interpretowały jako akceptację ich przekonań. Stąd kobiety te często na zakończenie dziękowały mi, za przeprowadzenie badań, wyjaśniając, jak ważna dla nich była dyskusja wokół ich koncepcji wśród osób o podobnym kierunku myślenia. Pewna działaczka prorodzinna powiedziała mi: „Potrzebujemy ludzi takich, jak ty, ludzi młodych, zdolnych odbudować wiarę”. Kiedy już zdobyłam jej zaufanie, potraktowała to, jak również mój entuzjazm w przyswajaniu reprezentowanych przez nią koncepcji, jako jednomyślność z jej własnymi poglądami.

(Klatch, 1988, s. 79)

Niekiedy etnograf odkrywa, że sam poddawany jest „testowi” i że próbuje się z niego zedrzeć maskę badacza. Dzieje się tak zwłaszcza⁷ wtedy, gdy środowisko, w którym prowadzi się badanie, funkcjonuje, : opierając się na wierzeniach i silnych przekonaniach społecznych (re- -ligijnych, politycznych itp.). W takich wypadkach nawiązywanie kon- : taktu z uczestnikami musi przebiegać stopniowo. Etnograf zauważyć wówczas, że sposób ujawniania własnych poglądów jest umiejętno-** ścią szczególnie istotną z punktu widzenia przebiegu tego subtelnego:; procesu. W odpowiednim zakresie można powyższe uwagi zastoso-*| wać do badań nad dewiacjami społecznymi, kiedy członkowie napiętej nowanej grupy mogą wymagać zapewnienia, że etnograf nie będzie imj okazywał dezaprobaty ani nie będzie wszczynał działań przeciwko nim/|

CECHY OSOBISTE BADACZA

Istnieją oczywiście takie aspekty wizerunku zewnętrznego badacza, które nie podlegają sterowaniu i mogą utrudniać kształtowanie tożsamości w procesie interakcji z członkami badanej grupy. Zalicza się do nich tak zwane cechy „przypisane”. Jakkolwiek niesłuszne byłoby twierdzenie, że takie cechy, jak płeć, wiek, rasa czy przynależność etniczna determinują nieodwracalnie stosunki pomiędzy badaczem a badaną grupą, to wpływu wymienionych cech na te stosunki nie sposób ignorować.

Badaczowi nie uda się uniknąć implikacji związanych z płcią. Nie jest bowiem możliwe osiągnięcie neutralności płciowej, choć uwarunkowania w tym wypadku będą zróżnicowane w zależności od środowiska i orientacji seksualnych (Roberts, 1981, Golde, 1986; Whitehead i Conaway, 1986; Warren, 1988). Okazuje się, że więcej uwagi poświęcono zależnościom między płcią i pozycją badacza w przypadku kobiet--badaczy. Polegają one na tym, że z pewnych sytuacji czy działań kobiety są ze względu na płeć wyłączone, natomiast inne sytuacje czy działania zastrzeżone są tylko dla kobiet, i tym samym okazują się niedostępne dla mężczyzn. Od dawna antropologowie poruszali tę kwestię w pracach na temat metodologii badań, dowodząc, że kobiety kojarzone są z prowadzeniem domu, wychowywaniem dzieci, opieką nad starcami itd. W badaniach nad Nahua problem ten zaostrzył się z powodu innych jeszcze cech kobiety przeprowadzającej badania (Golde):

Problemy wynikały z tego, że byłam osobą niezamężną, w wieku, kiedy kobieta, w powszechnej opinii, powinna mieć już męża. Poza tym nie mieszkałam razem z rodziną, podróżowałam sama, a więc robiłam coś, na co niezamężna kobieta nigdy by się nie zdobyła. Trudno im było zrozumieć, jak tak atrakcyjna, według nich oczywiście, dziewczyna jak ja może być samotna [...] Bycie kobietą niezamężną oznaczało zakaz używania alkoholu, zakaz palenia, wychodzenia wieczorami, opuszczania domu w czasie dnia' bez konkretnej sprawy do załatwienia, rozmawiania na takie tematy, jak seks czy ciąża, przyjmowania chłopców i mężczyzn we własnym domu, chyba że w obecności starszych, a także zadawania wielu różnego rodzaju pytań.

(Golde, 1986, s, 79-80)

Podobnie badacze-mężczyźni mogą mieć trudności w uzyskaniu dostępu do świata kobiet, zwłaszcza w kulturach, gdzie istnieje ścisły rozdział między płciami.

101