skanowanie0037 (16)

106 Część I. Co zrobić z kontrowersjami dotyczącymi świata społeczegi

li „społeczeństwo” zostanie zastąpione słowem „zbiorowość”,® Społeczeństwo .zostaje zachowane tylko dla określenia tej cało- JB ści/w której byty są już poskładane, i według socjologów tego,® co społeczne, tworzą społeczną materię. Zbiorowość^ z drugiej jl strony, oznaczać będzie projekt splatania (aśsembling) nowych sj bytów jeszcze razem nieposkładanych i które z tego powodu I oczywiście nie wyglądają na stworzone z materii społecznej.

Każdy przebieg działania wyznaczy trajektorię poprzez zu- | pełnie obce sposoby istnienia, które zostały połączone w takiej | heterogeniczności. Inercja społeczna i grawitacja fizyczna niogąS wydawać się niepołączone, ale nie są już takie, kiedy ekipa bu- 1 dowlana stawia ścianę z cegieł: opuszczą oni firmę dopiero wtedy, Ą kiedy ściana będzie gotowa. Nie ma wątpliwości jednak, że kie- i dy jest budowana, są ze sobą powiązani. W jaki sposób? Określi to badanie. W ANT twierdzi się, że zwyczajnie nie powinniśmy przyjmować, iż kwestia powiązań między heterogenicznymi aktorami jest zamknięta, że to, co zwykle rozumie się przez „to, , co społeczne” wiąże się z ponownym splataniem (reassembling) nowych typów aktorów. W ANT uważa się, że jeśli chcemy być nieco bardziej realistyczni w kwestii powiązań społecznych niż „rozsądni” socjologowie, musimy zaakceptować, że na ciągłość jakiegokolwiek przebiegu działania rzadko składają się powiążą-^ nia ludzi-z-ludźmi (którym tak czy inaczej wystarczały podsta-* wowe kompetencje społeczne) czy powiązania przedmiotów-z-przedmiotami, ale że prawdopodobnie zygzakowate przejścia od jednych do drugich.

Aby dobrze zrozumieć ANT, trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że nie ma to nic wspólnego z „pogodzeniem” przedmiotu z podmiotem z osławionej dychotomii. Odróżnianie z góry powiązań „materialnych” od „społecznych”, zanim ponownie się je razem splecie, ma dokładnie tyle sensu, co opisywanie dynamiki bitwy poprzez wyobrażanie sobie grupy zupełnie nagich żołnierzy i oficerów przy ogromnej stercie akcesoriów - czołgów, karabinów, do-

Zob. Harry Collins i Steven Yearley (1992), „Epistemological Chicken” i Michel Callon i Bruno Latour (1992), „Don’t Throw the Baby out with the Bath School! A Reply to Collins and Yearley” - niewielki kamyczek milowy na naszym małym poletku.

kumentów, mundurów - a następnie stwierdzenie, że „oczywiście istnieje jakaś (dialektyczna) relacja między jednym a drugim”¹⁹. Trzeba niewzruszenie ripostować „Nie!” Nie istnieje żadna relacja między „tym, co materialne” a „światem społecznym”, ponieważ właśnie to odróżnienie jest zupełnie sztuczne²⁰. Odrzucenie tego podziału nie polega na „powiązaniu” nagich żołnierzy ze stertą rzeczy: polega ono na ponownym rozmontowaniu całego tego złożenia z góry do dołu i od początku do końca. Nie zachodzi taki przypadek empiryczny, w którym istnienie dwóch spójnych i homogenicznych agregatów, dla przykładu technologii „i” społeczeństwa, mogłoby mieć jakiś sens. ANT nie polega, powtarzam raz jeszcze, nie polega na ustanawianiu jakiejś absurdalnej „symetrii pomiędzy czynnikami ludzkimi i pozaludz-kimi”. Symetryczność polega tutaj po prostu na menarzucaniu z góry jakiejś nieuzasadnionej asymetrii między intencjonalnym ludzkim działaniem a materialnym światem relacji przyczynowych. Istnieją podziały, których nigdy nie powinno się omijać, pozostawać poza nimi czy przezwyciężać dialektycznie. Trzeba

¹⁹    Zob. Dianę Vaughan (1996), The Challenger Launch Decision: Risky Technology, Culture and Deviance of NASA. „Byłam przekonana, że poddając materiały dostatecznie wnikliwemu badaniu i konsultując się z ekspertami technicznymi, mogę wystarczająco opanować szczegóły techniczne konieczne, by zająć się kwestiami społecznymi. Ostatecznie, chciałam wyjaśnić ludzkie zachowanie, i do tego byłam wyszkolona” (s. 40). Stanowisko to wydaje się sensowne, ale czy jest to najlepszy sposób śledzenia następującego przebiegu działania: „Około 7 rano zespół ds. oblodzenia przeprowadził swoją drugą kontrolę wyrzutni rakietowej. Na podstawie ich raportu czas wystrzelenia został przesunięty, aby pozwolić na trzecią inspekcję” (s. 328). Gdzie tutaj przebiega podział między inżynierią a socjologią?

²⁰    Psychologowie pokazują, że nawet dwumiesięczne dziecko może jasno odróżnić ruchy intencjonalne od nieintencjonalnych. Ludzie i przedmioty są wyraźnie odrębni. Zob. 01ivier Houde (1997), Rationalitó, developpement et inhibition: Un nouveau cadre d’analyse i Dan Sperber, Ann Premack i James Premack (1996), Casual Cognition: A Multidisciplinary Debate. Różnica jednak to nie to samo, co podział. Dzieci uczące się chodzić są dużo rozsądniejsze od humanistów: chociaż rozpoznają one wiele różnic między kulami bilardowymi a ludźmi, nie przeszkadza im to śledzić, w jaki sposób działania powyższych są wplecione w te same opowieści.