skanowanie0066 (11)

5^;Sji

D ZI Eićit

jednostki, bądź też wcale go nie wywiera. Nadal nie znamy zatem rozwiązania zagadki, która od tak dawna nie daje nam spokoju. Nie, nie wszystko jest zapisane w genach, około połowy zmienności osobowościowej, intelektualnej i behawioralnej wynika z oddziaływania jakiegoś czynnika środowiskowego. Niezależnie od tego, o jaki czynnik tu chodzi, nie jest on wspólny dla dwojga dzieci dorastających w jednej rodzinie, z tymi samymi rodzicami, a to wyklucza wszelkie oczywiste hipotezy. Czym więc jest ów tajemniczy „czynnik pana Jonesa”?

Nie chcąc odstąpić od poglądu o decydującym wpływie rodziców, niektórzy psychologowie rozwojowi skupili się na jedynej pozostałej możliwości obsadzenia rodziców w pierwszoplanowej roli. Niewielkie znaczenie środowiska wspólnego oznacza tylko, że sposób, w jaki rodzice traktują wszystkie swoje dzieci, nie kształtuje ich osobowości ani zachowań. Jednakże rodzice nie traktują wszystkich dzieci jednakowo. Być może zindywidualizowane metody wychowawcze, stosowane przez matki i ojców wobec każdego z dzieci, mogą wpływać na nie w istotny sposób. To interakcja między rodzicami a dziećmi oddziałuje na dzieci, a nie jeden, uniwersalny sposób wychowania®?’ '

Na pierwszy rzut oka to wyjaśnienie wydaje się sensowne. Kiedy jednak przyjrzymy mu się bliżej, okaże się, że wcale nie przyznaje ono decydującego znaczenia rodzicom ani radom dotyczącym wychowania⁴³.

Na czym miałoby polegać takie „zindywidualizowane wychowanie’® Przypuszczalnie na dostosowywaniu oddziaływań wychowawczych rodziców do potrzeb i uzdolnień każdego z dzieci. Dziecko uparte skłaniałoby rodziców do wprowadzenia surowszej dyscypliny niż dziecko uległe. Dziecko lękliwe wywoływałoby większą opiekuńczość niż dziecko śmiałe. Jak się jednak przekonaliśmy w poprzedniej części tego rozdziału, problem polega na tym, że nie sposób oddzielić różnic w metodach wychowawczych od istniejących wcześniej różnic między dziećmi. Kiedy lękli-we dziecko wyrasta na lękliwego dorosłego, nie wiemy, czy stało się tak wskutek nadmiernej opiekuńczości rodziców, czy też jest to naturalna kontynuacja lękliwości, z którą dziecko przyszło na świat.

Co zaskakujące, gdyby różnice między dziećmi rzeczywiście wywoływały systematyczne różnice w rodzicielskich praktykach wychowawczych, ujawniałyby się one jako następstwo działania genów - przypisano by je odziedziczalności, a nie wpływowi środowiska swoistego. Dzieje się tak dlatego, że współczynnik odziedziczalności jest miarą korelacji, a więc

⁴²    Collins i in., 2000; Vandell, 2000.

⁴³    Harris, 1995; Harris, 1998b; Harris, 2000b; Loehlin, 2001; Rowe, 2001.