s202 (3)

skałą. Wiertarką można ulepszyć przez osadzenie w niej kamiennego wiertła (patrz poniżej). W większości wypadków wiercenie w skale jest powolnym i żmudnym procesem. Ponieważ zazwyczaj otwory wierci się z dwóch stron, tak by spotkały się w pół drogi, mają one kształt klepsydry.

Łupanie. Łupanie jest techniką stosowaną do obróbki skał o szklistej strukturze oraz takich, które pękają jak szkło i mają przełam o kształcie muszli małża. Nazywa się go przełamem „muszlowym”. Jest on typowy dla wielu skał. Ponieważ wiesz, jak skała pęka, to jesteś w stanie przewidzieć, jaka jej część odpadnie, jeśli uderzysz w nią w określony sposób. Metoda ta polega na odłupywaniu poprzez wywieranie nacisku lub uderzanie pod pewnym kątem odłupków od skalnego rdzenia. Jest to najbardziej skomplikowany sposób obróbki kamieni. Ma on wiele wariantów dostosowanych do rozmaitych sytuacji, z jakimi można się zetknąć w czasie kształtowania skał. Pomimo całej swojej złożoności technika ta jest najbardziej wszechstronna, efektywna i szybka w działaniu. Kiedy nabierzesz wprawy i będziesz dysponował dobrym materiałem, zrobienie siekiery powinno zająć Ci z grubsza godzinę, a grotu do strzały od 20 do 30 minut. Oczywiście na wykonanie szczególnie pięknych artefaktów prawdziwi fachowcy poświęcają więcej czasu.

Kiedy zamierzasz łupać, musisz najpierw zdobyć nadającą się do tego celu skałę. Niektóre z nich, takie jak obsydian czyli szkliwo wulkaniczne, nie stwarzają zwykle żadnych problemów, podczas gdy krzemień bywa często spękany. Dotyczy to szczególnie krzemieni znajdowanych na powierzchni ziemi, z którymi będziesz miał do czynienia najczęściej. Sąone wystawione na działanie czynników atmosferycznych i z powodu zmian temperatury, zamarzania i rozmarzania wody w istniejących szczelinach rozwinęła się w nich sieć drobnych spękań. Spękania te stanowią barierę, której nie są w stanie pokonać fale powstające na skutek uderzenia, co sprawia, że kamień pęka w nieprzewidywalny sposób. Bardzo trudno jest wykryć te spękania, nim przystąpi się do pracy. Prostym sposobem na sprawdzenie jakości materiału, stosowanym przez europejskich krzemieniarzy, jest test dźwiękowy. Dobry krzemień, kiedy stuknie się weń kamiennym tłuczkiem (patrz poniżej), wydaje czysty, jasny dźwięk, podczas gdy spękany - ostry albo matowy. Wraz ze zdobytym doświadczeniem nauczysz się w ten sposób precyzyjnie określać jakość krzemienia. Często, kiedy rozbije się wzdłuż linii pęknięcia uszkodzony kawałek, otrzymuje się jeden, a czasem dwa, które czysto dźwięczą. Kiedy już wybierzesz kamienie, które będziesz kształtować, musisz przygotować narzędzia potrzebne do ich wstępnej obróbki. Przede wszystkim będzie Ci potrzebna para „twardych tłuczków”, czyli otoczaków, najlepiej kwarcytowych, które nie pękną po uderzeniu w krzemień. Powinny mieć one ciężar umożliwiający swobodne operowanie nimi. W większości wypadków wystarczy jeden tłuczek wielkości jabłka i drugi o rozmiarach cytryny.

Tymi narzędziami powinieneś być w stanie tak ukształtować krzemień, by mógł on spełnić wszystkie podstawowe zadania w sytuacji walki o przetrwanie. Przy bardziej precyzyjnej obróbce będzie Ci się lepiej pracować „miękkim tłuczkiem”, który zwykle wykonuje się z najbardziej masywnych poroży o zwięzłej strukturze. Na tym etapie potrzebny jest również szorstki kamień do przygotowywania krawędzi krzemienia przed odbiciem od niego odłupka. Powinien to być kawałek piaskowca lub podobnej skały.

Uderzanie bezpośrednie. Prawdziwa sztuka łupania krzemieni polega na tym, że surowiakowi¹ nadaje się taki kształt, by można było potem wykonać z niego wyspecjalizowane narzędzia. Współcześni krzemieniarze coraz częściej używają pil taśmowych do cięcia krzemiennych buł na plasterki nadające się doskonale do kształtowania pięknych, długich ostrzy liściowatych², ale ortodoksyjni łupacze uważają, iż jest to zaprzeczenie prawdziwej sztuki łupania. Większość krzemieni znajdowanych na naturalnym złożu pokrytych jest białą, przypominającą kredę powłoką, tzw. korą. Pierwszy etap obróbki krzemienia polega na usunięciu kory, która w czasie łupania amortyzowałaby Twoje uderzenia. Musisz więc najpierw odsłonić szarą, brązową lub czarną powierzchnię krzemienia. Szukaj wystających guzów i uderzaj w nie pod kątem większym twardym tłuczkiem. Większość krzemieniarzy wykonuje tę czynność trzymając krzemienną bułę na kolanach, podkładając pod nią dla bezpieczeństwa i wygody skórę lub ochraniacz z kory drzewa. Jeżeli uderzy się pod właściwym kątem, guz powinien zostać równo ścięty odsłaniając powierzchnię, którą nazywa się podstawą uderzeń^{3 4}. Kieruj w nią ciosy, tak by skierować energię uderzeń równolegle do powierzchni bryły i usunąć całą korę. Wszystkie odłupki⁰ odbite w czasie wykonywania tej czynności są na tyle ostre, że nadają się do wykonania nimi większości prac związanych z cięciem.

Jeżeli chcesz wykonać pięściak, postępuj dalej w ten sam sposób, starając się przez cały czas uformować rdzeń⁵ o migdałowatym kształcie. Uderzaj tak, by odbijać odłupki wzdłuż krawędzi powstałych po poprzednich odbiciach, starając się zdjąć od razu jak najwięcej materiału. Największy problem będziesz miał z właściwym przygotowaniem podstawy uderzeń. Musi być ona wystarczająco mocna, by przyjąć całą siłę uderzenia i przenieść, w zamierzony przez nas sposób, jego energię na bryłę krzemienia. Jeżeli będzie zbyt słaba - pęknie, jeśli zbyt mocna - uderzenie albo nie da żadnego efektu, albo krzemień pęknie za głęboko lub co gorsza powstaną w nim spękania, które uniemożliwią dalszą pracę. Kiedy bryła jest już z grubsza obrobiona, zmień tłuczek na miękki i zwracaj teraz wyjątkową uwagę na staranne przygotowanie podstawy uderzeń.

203

1

   Surowiak - surowy, nie obrobiony jeszcze kawałek krzemienia (przyp. tłum.).

2

   Liściowate ostrza - narzędzia krzemienne o kształcie wysmukłego liścia używane jako ostrza noży i broni miotanej. Ostateczny kształt nadaje się im stosując technikę dwustronnego retuszu (przyp. tłum.).

3

   Podstawa uderzeń - powierzchnia kamiennej (krzemiennej) bryły, w którą uderza się, by odbić odłupek (przyp. tłum.).

4

* Odłupek - kawałek skały, odbity od surowiaka lub od rdzenia (przyp. tłum.).

5

Rdzeń - wstępnie obrobiony blok kamienia, z którego odbija się odłupki (przyp. tłum.).