Rozdział Udział pielęgniarki w opiece paliatywnej2

można zmniejszyć przez zapewnienie wypoczynku w ciągu dnia i spokojnego snu w nocy oraz ograniczenie wysiłku pacjenta do minimum. Codzienne zabiegi i czynności pielęgnacyjne należy wykonywać z przerwami. Jeżeli odwiedziny rodziny są dla pacjenta męczące, nie mogą trwać zbyt długo. Nie należy również obciążać pacjenta zbyt długimi rozmowami. Wystarczy pobyć z pacjentem w milczeniu.

Często długotrwale leżenie w łóżku jest dla pacjenta uciążliwe. Jego ciało staje się obolałe, zwiększa się ryzyko powstania odleżyn. Leżenie utrudnia oddychanie, zwiększa duszność, pogarsza perystaltykę jelit, sprzyja zanikom mięśniowym.

Tak długo, jak jest to możliwe, pacjent powinien samodzielnie lub z pomocą pielęgniarki wstawać z łóżka, szczególnie przy spożywaniu posiłków i korzystaniu z toalety.

Jeśli stan pacjenta na to pozwala, trzeba układać go w pozycji siedzącej w łóżku, w fotelu lub na odpowiednim krześle, zapewniając mu komfort. Szczególnie jest to ważne w przypadku osób z chorobami układu oddechowego, cierpiących na duszność.

Jeżeli pacjent jest zbyt słaby i musi pozostawać w łóżku, należy zapewnić mu czystość, wygodę i komfort fizyczny. Chronić przed powikłaniami przez zastosowanie materaca przeciwodleżynowcgo, zmianę ułożenia, oklepywanie i nacieranie miejsc narażonych na odleżyny, zachęcanie chorego do wykonywania ćwiczeń oddechowych i poruszania się w łóżku (patrz podrozdz. 9.4).

Pacjentowi trzeba pomóc w utrzymaniu ciała w czystości i pielęgnacji jamy ustnej oraz przy korzystaniu z basenu w łóżku. Kiedy pojawiają się zaburzenia w wydalaniu i problemy z brakiem kontroli oddawania moczu i stolca, należy szczególnie dbać o czystość ciała, wykonując zabiegi higieniczne i stosować pieluchomajtki lub pampersy. Prawie wszyscy pacjenci przeżywają dotkliwie to, że w sferze intymnej są całkowicie bezradni i zdani na pomoc innych. Stąd wielką ulgą dla chorych jest taktowna opieka i zapewnienie intymności.

W tym okresie łaknienie jest obniżone, chory może okazywać niechęć do przyjmowania posiłków. Przyczyny mogą być różne, natury fizycznej (nasilenie się bólu, pojawienie się nudności, zaparć) i psychicznej (przygnębienie, apatia). Należy starać się eliminować przyczyny i uwzględniać w żywieniu życzenia chorego, proponując mu potrawy w małych porcjach o dużej wartości odżywczej. Może także zachodzić potrzeba karmienia pacjenta.

W ostatnich dniach życia wzmożone pragnienie należy do częstych dolegliwości. Ważne jest, żeby pacjent otrzymywał odpowiednie ilości płynów. W żywieniu należy kierować się potrzebami chorego, pamiętając, że głód i pragnienie mogą także pojawiać się w nocy.

Występowanie u pacjentów umierających silnych dolegliwości bólowych powoduje dodatkowe cierpienie, wyzwala lęk, obniża nastrój, wzmaga drażliwość, prowadzi do rezygnacji, podwyższa ciśnienie krwi, przyspiesza akcję serca, uniemożliwia normalne funkcjonowanie pacjenta. Zwalczanie bólu jest najważniejszym zadaniem w opiece terminalnej. Ważne jest nie tylko dla samego pacjenta, lecz i dla jego rodziny. Cierpienie chorego może zwiększać u rodziny poczucie bezradności i być przeszkodą w udzielaniu efektywnej pomocy.

Pielęgniarka opiekując się pacjentem odczuwającym dolegliwości bólowe powinna ustalić:

•    rodzaj bólu,

•    charakter,

•    umiejscowienie,

•    czas jego trwania i natężenie,

•    objawy towarzyszące dolegliwościom bólowym.

•    reakcję chorego na ból.

W minimalizowaniu bólu i cierpienia u pacjenta należy:

•    wykorzystać czynniki podwyższające próg bólowy:

-    wsparcie psychiczne,

-    terapię zajęciową,

-    zapewnienie dobrych warunków snu i odpoczynku.

•    stosować środki i zabiegi pielęgnacyjne,

•    fizjoterapię,

•    psychoterapię elementarną,

•    środki farmakologiczne (patrz Ciechanicwicz W.. Pieniążek M., 1999, s. 438).

W leczeniu bólu fizycznego należy stosować umiejętnie wszystkie zabiegi pielęgnacyjne i środki farmakologiczne zgodnie z obowiązującą na oddziale procedurą, w takim rytmie, aby chory nic odczuwał bólu.

Częstą dolegliwością jest bezsenność, której przyczyną może być ból, duszność, lęk lub hałas. Zaburzenia snu są przykrą dolegliwością rzutującą na stan psychiczny i fizyczny chorego, dlatego trzeba ją likwidować przez opanowanie przyczyny i stosowanie czynności odprężających. Jeśli te sposoby okażą się nieskuteczne, należy podać środki nasenne czy uspokajające niefarmakologiczne lub farmakologiczne.

Wielkim obciążeniem dla pacjentów jest lęk przed utratą godności w wyniku przykrych objawów, nieestetycznego wyglądu, bezradności, utraty kontroli nad funkcjami biologicznymi i umysłowymi. Każdy umierający pragnie swe życie przeżyć godnie — z umieraniem włącznie. Potrzebuje przy tym pewności, że jest osoba, przed którą może okazać swój lęk i bezsilność. Dlatego bardzo ważne jest zapewnienie chorego o całkowitej akceptacji jego osoby oraz gotowości do niesienia ulgi w jego cierpieniach.

Opiekując się umierającymi należy pamiętać, że niektórzy z nich mogą mieć do końca zachowaną świadomość, u innych mogą występować na zmianę okresy świadomości i braku świadomości, jeszcze inni mogą być przez cały czas nieprzytomni. U części z tych osób mogą pojawiać się zaburzenia psychiczne. Pacjent laki jest szczególnie zagubiony i bezradny, kontakt z nim jest utrudniony lub niemożliwy; w takim stanie wymaga szczególnej pomocy i troski.

Chory umierający potrzebuje nie tylko starannej pielęgnacji, uśmierzenia bólu i innych przykrych objawów i dolegliwości, ale także rozmowy o swych przeżyciach — lęku, smutku i samotności. Istnieje bowiem pełna zależność między dolegliwościami fizycznymi a stanem psychicznym. Nasilenie objawów fizycznych wywołuje przykre reakcje emocjonalne, również lęk. cierpienie, osamotnienie nasilają dolegliwości somatyczne, pogarszając jakość życia. Pomoc i wsparcie psychiczne łagodzą przeżycia, pomagają odnaleźć równowagę emocjonalną w ostatnich dniach życia.

Niepewność człowieka umierającego często łączy się z brakiem informacji na temat stanu jego zdrowia, rokowania, podejmowanych wobec niego działań. Każdy pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, nawet wtedy, gdy rokowanie jest niepomyślne. W sytuacji, gdy pacjent wie o niepomyślnym stanie swego zdrowia, jego relacje z personelem i rodziną odbywają się w warunkach pełnej

931