63139 Rozdział Udział pielęgniarki w opiece paliatywnej1

14.4

Organizacja opieki paliatywnej w Polsce

Współczesny model opieki hospicyjncj zrodził się w Anglii w 1947 r. z potrzeby odrębnego traktowania człowieka umierającego na chorobę nowotworową. Inicjatorką ruchu hospicyjnego była pielęgniarka, Cicely Saunders, założycielka pierwszego na świecie nowoczesnego Hospicjum św. Krzysztofa w Londynie.

W Polsce ruch opieki paliatywnej (hospicyjnej) korzystał głównie z doświadczeń brytyjskich. W swojej istocie natomiast sięgał do tradycji opartych na wzorcach chrześcijańskiego samarytanizmu. Początkowo ruch ten był inicjowany i realizowany w ramach wspólnot przykościelnych czy świeckich towarzystw dobroczynnych i dopiero później zaczął przenikać w struktury publicznej służby zdrowia. Od 1991 r. program opieki paliatywnej jest jednym z programów polityki państwa. Opieka paliatywna i bospicyjna prowadzona jest w następujących formach:

1.    Opieka ambulatoryjna: świadczona jest przez poradnie opieki paliatywnej, poradnie leczenia bólu, poradnie leczenia obrzęku limfatycznego, tym chorym, którzy zdolni są do samodzielnego przybycia do ambulatorium; służy także pomocą rodzinom, które mogą tutaj zgłaszać obłożnie chorych. Poradnia jest miejscem udzielania konsultacji, wspierania rodziny, a także prowadzi wypożyczanie sprzętu pielęgnacyjno-rehabilitacyjnego.

2.    Opieka stacjonarna. Ten rodzaj opieki podejmowany jest w hospicjach albo wydzielonych oddziałach opieki paliatywnej w szpitalach. Opieka stacjonarna przeznaczona jest dla osób samotnych oraz dla osób, których objawy choroby nie są możliwe do łagodzenia w warunkach domowych. Do hospicjów mogą być przyjmowani chorzy w sytuacji, gdy wyczerpana intensywną opieką rodzina potrzebuje wypoczynku.

3.    Opieka domowa, zorganizowana jest jako zespól opieki domowej współdziałający z poradnią leczenia bólu. Przeznaczona jest dla chorych przebywających w domach, pielęgnowanych przez swoje rodziny. Dla zapewnienia ciągłości opieki (dostępność przez 24 godziny na dobę), przy poradniach opieki paliatywnej tworzy się nocne zespoły interwencyjne.

4.    Zespoły wspierąjące. Sprawują opiekę nad pacjentami w końcowym okresie życia. Ponadto pełnią rolę edukacyjną i konsultacyjną dla innych jednostek służby zdrowia.

5.    Zespoły wspierające osieroconych. Świadczą pomoc ludziom, którzy nie potrafią poradzić sobie z utratą bliskiej osoby.

Z wymienionych form opieki paliatywnej na szczególną uwagę zasługuje opieka domowa. Dzięki tej formie opieki chory może spędzić ostatni okres życia wśród swoich najbliższych.

14.5

Ogólne zasady opieki paliatywnej

Nowoczesna koncepcja opieki paliatywnej obejmująca wszechstronną, całościową opieką człowieka umierającego i jego rodzinę kieruje się następującymi zasadami:

1)    uznaje autonomię i godność pacjenta,

2)    ceni życie, uznając umieranie za naturalny element ludzkiego losu,

3)    nie przyśpiesza, ani nie opóźnia zgonu,

4)    łagodzi ból i inne dokuczliwe objawy,

5)    obejmuje potrzeby Fizyczne, psychiczne, duchowe i socjalne chorego,

6)    tworzy system wsparcia umożliwiający choremu prowadzenie aktywnego i twórczego życia aż do śmierci (na ile to możliwe),

7)    pomaga rodzinie radzić sobie z chorobą bliskiego człowieka i wspiera ją w okresie osierocenia (de Valden-Gałuszko, 19%).

W centrum uwagi zespołu sprawującego opiekę paliatywną jest nieuleczalnie chory człowiek i jego cierpienie. Realizacja tych zasad umożliwia zapewnienie osobom śmiertelnie chorym jak największego komfortu życia w jego ostatniej fazie, a także spokojnego umierania.

14.6

Udział pielęgniarki w opiece paliatywnej

Opiekę nad umierającym sprawowano niemal od zarania ludzkości.

Problemy chorego umierającego dotyczą sfery fizycznej, psychicznej, duchowej i społecznej.

Jeśli chcemy pomagać pacjentowi umierającemu, musimy wiedzieć, jak przeżywa on ostatnią fazę swojego życia. To zaś zakłada poznanie fizycznej strony umierania, a także przeżyć emocjonalnych w sferze psychicznej. Fizyczne aspekty procesu umierania związane są z przebiegiem choroby oraz występującymi objawami i dolegliwościami. Objawy, jakie dostrzegamy u umierającego, oraz dolegliwości, na jakie się uskarża, mogą być u każdego pacjenta różne. Zależą od rodzaju choroby, a także wielu innych czynników, takich jak osobowość, płeć, wiek, czas trwania choroby itp. Należy przede wszystkim starać się poznać, jak pacjent przeżywa objawy choroby i jakie odczuwa dolegliwości. W tym stadium choroby nic chodzi o to, by ją wyleczyć, lecz by zmniejszyć cierpienia pacjenta. Uskarżanie się na dolegliwości może mieć wielorakie znaczenie. Może ono być uzewnętrznieniem cierpienia (np. bólu) albo wołaniem o pomoc i prośbą o zainteresowanie się chorym.

Najczęściej występującą dolegliwością u pacjenta w ostatniej fazie życia jest osłabienie, odczuwane jako zmęczenie fizyczne i znużenie psychiczne. Stan zdrowia chorego pogarsza się, narasta ubytek sil, zmniejsza się wydolność w czynnościach związanych z utrzymaniem higieny, przyjmowaniem posiłków i wydalaniem. Stale zmęczenie sprawia, '/£. pacjent traci zainteresowanie otoczeniem. Objawy te

929