54493 Rozdział Udział pielęgniarki w opiece paliatywnej4

Każdy człowiek umierający wymaga całościowej, wszechstronnej opieki, uwzględniającej uśmierzanie bólu i cierpienia oraz wsparcia psychicznego, socjalnego i duchowego. Opieka ta powinna zapewniać możliwie największy komfort życia osobie umierającej.

14.7

Opieka nad rodziną człowieka umierającego

Opieka paliatywna obejmuje wszechstronną pomocą nie tylko samego chorego, ale i jego opiekunów.

Najodpowiedniejszym miejscem śmierci człowieka jest jego dom, gdzie umiera w kręgu osób najbliższych. Zadaniem osób realizujących opiekę paliatywną jest wspieranie rodziny w trakcie sprawowania opieki nad bliskim umierającym, a także po jego śmierci, kiedy rodzina przeżywa okres żałoby (De Walden-Gałuszko, 19%).

W sytuacji, gdy rodzina nie radzi sobie z problemami związanymi z opieką nad chorym terminalnie, może liczyć na pomoc zespołu hospicyjnego.

Rodzina związana uczuciowo z chorym w okresie terminalnym przeżywa szczególnie wicie trudnych chwil. Duże obciążenie stanowią dolegliwości chorego. Ból i duszność znoszone przez bliską osobę wywołują lęk i przygnębienie, płynące zarówno ze współczucia, jak i z własnej bezradności. Silne emocje mogą wywoływać także zaburzenia psychiczne, majaczenie, zmiany zachowania, które pozbawiają opiekunów kontaktu z chorym. Dla wielu osób, które stykają się po raz pierwszy z człowiekiem umierającym, konieczność pełnienia obowiązków opieki w warunkach domowych i brak umiejętności pielęgnacji stanowią dodatkowy, duży stres. Myśl o rozłące — o odejściu bliskiej osoby —jest dla większości członków rodziny źródłem największego cierpienia. Uczucie to jest tym cięższe do zniesienia, że często ukrywane.

Jeśli chory nie zna swojego stanu — a tak przecież bywa dość często — opiekun kryje swój smutek, starając się pokazać na zewnątrz „pogodną twarz”.

Wiele osób boi się śmierci. Lęk przed chwilą umierania jest bardzo dużym ciężarem dla osób sprawujących opiekę. Szczególnie trudna jest opieka w bezdzietnym małżeństwie, w rodzinach małych, wtedy bowiem cały ciężar opieki spada na jedną osobę. Zdarza się, że wielogodzinny dyżur, sprawowany przez wiele dni, doprowadza opiekuna do całkowitego wyczerpania.

Rodzina, która wzięła na siebie ciężar opieki nad osobą śmiertelnie chorą, często sama wymaga wsparcia i pomocy, ponieważ sprawowanie opieki może przekraczać jej możliwości zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Formy pomocy udzielanej rodzinie w trudnych sytuacjach obejmują (Cierpiałowska, Sęk, 2001):

•    stałe wizyty lekarskie i pielęgniarskie,

•    pomoc w załatwianiu spraw socjalnych,

•    odciążenie rodziny od niektórych prac domowych,

•    odciążenie rodziny na krótki czas w pełnieniu opieki przez wzięcie chorego na oddział hospicyjny.

•    edukacja rodziny w zakresie wykonywania czynności pielęgnacyjnych,

•    edukacja rodziny w zakresie nabywania umiejętności postępowania z chorym, który przeżywa stany silnego napięcia, smutku, rozgoryczenia czy depresji,

•    specjalistyczna pomoc pielęgniarska,

•    pomoc duszpasterska.

14.8

Opieka nad człowiekiem zmarłym

Gdy nieodwracalnie ustaną funkcje organizmu warunkujące życie, należy zamknąć oczy pacjenta, jeżeli powieki są otwarte, zanotować czas śmierci i powiadomić lekarza o konieczności stwierdzenia zgonu. Pacjenta należy ułożyć płasko na wznak i delikatnie wyprostować jego ciało. Jeżeli miał założone dreny lub cewniki, należy je usunąć, a opatrunki wymienić na czyste. Zdjąć trzeba bieliznę, ciało pacjenta umyć i założyć pampers. Zabezpieczyć gazikami oczy, nos i uszy. Jeżeli chory miał sztuczne uzębienie, należy je ponownie założyć i żuchwę podwiązać bandażem. Jeżeli pacjent zmarł w szpitalu, przymocowuje się do ciała jedną z kartek z danymi identyfikującymi, drugą przymocowuje się do prześcieradła, którym przykrywa się ciało zmarłego. Zwykle ciało przez okres 2 h od śmierci pozostawia się w przeznaczonym na ten cel pokoju na terenie oddziału, po czym odpowiednie służby zabierają ciało zmarłego do kostnicy lub zakładu pogrzebowego. Postępowanie w sytuacji zgonu pacjenta w szpitalu regulują odpowiednie przepisy, z którymi pielęgniarka powinna się uprzednio dokładnie zapoznać. Pielęgniarka postępując ze zmarłym powinna zawsze zachowywać się taktownie i pamiętać o szacunku dla zmarłego i jego bliskich. Różne wyznania religijne w momencie śmierci wymagają określonych posług i obrzędów. Pomagając pacjentowi w ostatniej fazie życia, należy wiedzieć, jakiego jest wyznania, by zachować się stosownie. Ważne jest również, by pielęgniarka respektowała prawo rodziny do wyrażania swoich emocji i żalu na swój własny sposób.

Gdy chory znajdzie się w końcowym okresie życia, pomoc rodzinie jest szczególnie potrzebna. Przede wszystkim trzeba ją przygotować na odejście bliskiej osoby. Czasami rodziny nie zdają sobie sprawy, że już zaczęła się agonia. Bywa i tak, że rodzina zdając sobie sprawę, że chory umiera, nie chce przyjąć tego do wiadomości i domaga się ratowania. Trzeba taiktownie jej wyjaśnić, że działania takie raczej nie przedłużą życia, najwyżej przedłużą umieranie i dla dobra chorego lepiej z nich zrezygnować.

Pomoc rodzinie podczas umierania polega na wyjaśnieniu, że stopniowo będzie zanikała świadomość, oddech, czynność serca i funkcjonowanie zmysłów, pouczeniu o potrzebie zachowania spokoju i ciszy, konieczności czuwania przy umierającym, potrzebie trzymania go za rękę lub łagodnego dotykania. Przedłużanie się agonii jest dla bliskich szczególnie ciężkie.

Rodzinom wierzącym można zaproponować w tym czasie wspólną modlitwę, zapalenie świecy. Niewierzących można zachęcić do rozmowy o umierającym. Postępowanie ze zmarłym zależne jest od środowiska kulturowego i religijnego.

935