skanuj0016 (141)

36 Dyfuzjonizm

osoby znajdujące się w grupie. Najrzadziej dochodziło do interwencji, gdy w grupie /nnjdowaly się podstawione przez badaczy osoby, mające za zadanie zachowywać się tak .Jak gdyby nic się nic stało". Uwidacz-• ijia.it>', Ze nieudzielanie pomocy jest także następstwem konformizmu.

Robert Cialdini [1994, s. 130-133] formułuje dyrektywy dotyczące sposobu zn-*■ chowania ofiary, zwiększające szanse na udzielenie jej pomocy. Przede wszystkim należy zlikwidować niepewność otoczenia co do lego, czy pomoc jest rzeczywiście potrzebna - np. informując, co się stało, wskazując konkretną osobę, która ma wezwać pogotowie. Nie wolno dopuścić, aby świadkowie zdarzenia sami wyciągali wnioski - np. aby czyjeś zasłabnięcie na ulicy zostało zinterpretowane jako stan zamroczenia po spożyciu alkoholu lub zażyciu narkotyków. (A.S.)

Zob. altruizm, efekt śnieżnej kuli, konformizm, techniki neutralizacji, tłum.

Literatura:

Aronson li., 1987, Człowiek - istota społeczna,

PWN, Warszawa.

Cialdini R., 199*1, IPywicranie wpływu na ładzi.

Teorio i praktyka, Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk.

Dyfu/jonizm, zob. dyfuzja, innowacja.

Dylematy społeczne, zob. pułapka społeczna.

Dymorficzność społeczna (dymorfizm), I. Dwuksztaltność, podwójność form. 2. Dwubiegunowe ujmowanie różnych sfer życia społecznego, A zwłaszcza jego podział na dwie względnie izolowane sfery: publiczną i prywatną (zob. [E. Wnuk-Lipiński 1993, s. 54]). Zachowania jednostek i grup w każdej z tych sfer przebiegają według odmiennych wzorców, odwołują się do innych - często przeciwstawnych - wartości. Zjawisko to określa się także jako swoistą schizofrenię społeczną (zob. [P. Luka-sicwicz 1991, s. 42)). Jednostka w sytuacjach oficjalnych zachowuje się niezgodnie

z przekonaniami, opiniami i poglądami wyrażanymi prywatnie. E. Wnuk-Lipiński (1993, s. 54] wskazuje, że dymorficzność „utrzymywać się może jedynie w warunkach. przymusu zewnętrznego, zclatyzowa-ncj gospodarki i monoccntryczności życia publicznego”. Stanowisko takie wydaje się trafne, jeśli dymorficzność rozpatrywać jako cechę całego systemu społecznego. Warto jednak zauważyć, że zjawisko to występuje - z różnym stopniem nasilenia - w obrębie każdego społeczeństwa, niezależnie od występującego w nim typu porządku. Traktować je można jako przejaw konformizmu.

Piotr Lukasicwicz [1991, s. 44] zjawisko dymorficzności ujmuje jako przejaw „zdrowego przystosowania" wskazując, że „w chwilach przesileń społeczno-politycznych utajone w sferze prywatności roszczenia obywatelskie aktywizują się".

Termin „dymorficzność społeczna" nawiązuje do propozycji E. Wnuka-Lipińskic-go, używającego określenia „dymorfizm", jednakże końcówka ,,-izm" może sugerować, że mamy do czynienia z jakimś kierunkiem teoretycznym, a nic pojęciem próbującym opisywać cechy rzeczywistości. (A.S.)

Zob. konformizm, nowomowa, porządek społeczny.

Literatura:

Lukasicwicz P., 1991, Porządek społeczny w potocznych wyobrażeniach i przekazach (spojrzenie na społeczeństwo polskie), IFiS PAN, Warszawa.

Turowski J., 1989, Dychotomia prywatnej i publicznej sfery życia (koncepcje i diagnozy), „Studia Socjologiczne”, nr 3.

Wnuk-Lipiński E., 1993, Rozpad połowiczny. Szkice z socjologii transformacji ustrojowej, 1SP PAN, Warszawa.

Dymorfizm, zob. dymorficzność społeczna.

Dynamiczne oszacowanie, zob. definicja sytuacji, postawa jako definicja sytuacji.

Dynamika kulturowa, zob. dynamika społeczna.

Dynamika społeczna, 1. Ogól procesów zmian zachodzących w obrębie zbiorowości lub systemu społecznego. 2. Dział socjologii zajmujący się badaniem i wyjaśnianiem procesów społecznych, w tym zmian, konfliktów i działań różnych pod--miotów. August Comte oprócz statyki wyodrębnił dynamikę społeczną jako zasadniczą część socjologii. W obrębie dynamiki społecznej w wersji A. Comtc’a zasadniczą rolę odgrywa tzw. prawo trzech stadiów. Rozwój cywilizacji polega na przejściu od fazy religijnej do metafizycznej, a następnie do fazy pozytywnej. Prawo trzccli stadiów odnosi się w istocie do duchowego rozwoju ludzkości. A. Comte ogłosił się prorokiem nadchodzącej - jego zdaniem - epoki pozytywnej.

Badanie dynamiki uwzględniać musi aspekt tcmporalny. Na tej podstawie możliwe jest two;zcnic różnego typu teorii zmiany i rozwoju społecznego. Zalicza się je do ujęć dinchronicziych. Oprócz dynamiki społecznej wyodręania się często dynamikę kulturową, odnoszącą się głównie do przeobrażeń w sferze wartości. Mając na uwadze, że podział len jest oparty w znacznym stopniu na sztucznie przyjętym rozróżnieniu, socjologowie (np. P. Sorokin) często posługują się pojęciem dynamiki społeczno-kulturowej.

W nieco węższym ujęciu dynamika społeczna- io nic wszystkie zmiany występujące w jakimś okresie w obrębie systemu społecznego, lecz jedynie zmiany typu sys--tomowego lub strukturalnego, tzn. zmiany odnoszące się do reguł, zasad lub „logiki" funkcjonowania całego systemu. Zmiany wewnątrzsystemowe, wiążące się z jego normalnym funkcjonowaniem i oddziaływaniem na siebie różnych elementów, zaliczane mogą być do statyki społcćzncj, natomiast zmiany o charakterze systemowym do sfery dynamiki społecznej. Odróżnienie tych dwóch typów zmian nie zawsze jest zadaniem łatwym, w praktyce bowiem oba wyróżnione rodzaje zmian są ze sobą po

Dysonans poznawczy 37

wiązane - zmiany funkcjonowania systemu mogą prowadzić do zmian makrospolccz-nych, jak i odwrotnie. (A.S.)

Zob. diachroniczność. pozytywizm, proccsu-alizm, rozwój społeczny, statyka społeczna, zmiana społeczna.    ,

Dyrektywa socjotechniczna, zob. so-cjotccłinika.

Dysfunkcje, zob. funkcje.

Dysonans poznawczy, postrzegana niezgodność w obrębie uznawanych przez jednostkę przekonań. Wypracowana przez Leona Festingera teoria dysonansu poznawczego próbuje wyjaśnić, w jaki sposób podmiot stara się nic dopuszczać do ujawnienia się^-\v jego systemie poglądów wzajemnie sprzecznych opinii, a także w jaki sposób te sprzeczności są rozwiązywane. Zakłada się, że występowanie dysonansu poznawczego wytwarza w jednostce stan napięcia, który usiłuje ona zredukować. Usunięcie sprzeczności uznawanych poglądów (ocen, opinii ilp.) powoduje redukcję napięcia.

Jednym ze sposobów obrony przed dysonansem poznawczym jest niedopuszczanie do jego ujawniania się. Jednostka może nic dostrzegać wzajemnej sprzeczności uznawanych poglądów. Ponadto pcwnycli faktów i informacji, które mogą wywołać dysonans, nie przyjmuje się do wiadomości. Tego typu postawa wpływa na zakłócenia procesów poznawczych podmiotu. Jeśli jednak dysonans poznawczy zostanie już wytworzony, to jego rozwiązanie polegać może na przypisaniu mniejszego znaczenia jakiejś „niewygodnej" informacji lub na zmianie systemu poglądów (opinii). Zakres i stopień natężenia dysonansu zależy od ważności spraw, których dotyczy. Ważność ta ustalana jest do pewnego stopnia przez sam podmiot na podstawie jego subiektywnych ocen.

Teoria dysonansu poznawczego znalazła szerokie zastosowanie badawcze. Na jej podstawie wyjaśniano procesy zmiany postaw [J.M. Nuttin 19S2], zachowania kon-formistycznc, podatność na przyjmowanie

-r^y

..J

D

u

n.

i