skanuj0005

48    2. Epistemologiczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

•    Wywiad może być dialogiem manipulacyjnym. Wywiad badawczy może podążać za mniej lub bardziej ukrytym planem. Osoba prowadząca wywiad może chcieć uzyskać informacje, nie dając badanemu do zrozumienia, czego pragnie się dowiedzieć, i dążąc do tego, by „nieprostą drogą dojść do prostych rozwiązań”.

•    Badacz ma monopol na interpretację. Zazwyczaj osoba prowadząca wywiad posiada monopol na interpretację wypowiedzi badanego. Jako „wielki interpretator” badacz posiada wyłączny przywilej interpretowania i omawiania tego, co respondent naprawdę miał na myśli.

•    Kontrola zwrotna. W odpowiedzi na dominację osoby prowadzącej wywiad badani mogą zatajać informacje, unikać poruszania danego tematu, a niektórzy mogą zacząć zadawać pytania badaczowi i sprzeciwiać się jego pytaniom czy interpretacjom, lub nawet, w rzadkich przypadkach, przerwać wywiad.

•    Wyjątki. Niektóre osoby prowadzące wywiad starają się zniwelować asymetrię władzy przez wspólne prowadzenie wywiadu, kiedy to badacz i badany równorzędnie zadają pytania, interpretują i omawiają.

Wywiad badawczy: między dialogiem filozoficznym a wywiadem terapeutycznym

W spontanicznej, zwyczajnej rozmowie uwaga będzie się skupiać raczej na temacie, rzadko zaś na celu i strukturze konwersacji. W odróżnieniu od tego typu rozmowy wywiad specjalistyczny - taki jak wywiad terapeutyczny, rozmowa o pracę czy przesłuchanie - charak-tetyzuje się orientacją na dynamikę interakcji między osobą prowadzącą wywiad a osobą udzielającą odpowiedzi, metodologicznie świadomym sposobem formułowania pytań oraz krytycznym postrzeganiem tego, co zostało powiedziane. Aby podkreślić specyfikę interakcji w wywiadzie badawczym, porównam dwie odmienne formy rozmowy: dialog filozoficzny i wywiad terapeutyczny.

Uczta Platona jest dialogiem filozoficznym w formie dramatycznej. Formalnie partnerzy interakcji są równorzędni, mamy tu do czynienia zarówno z wzajemnym pytaniem o naturę dyskutowanej

Ramka 22. Filozoficzny dialog o miłości

-    Bardzo słusznie, mój przyjacielu - powiada Sokrates. - Więc jeżeli tak,

to Eros byłby miłością tego, co piękne, a tego, co szpetne, nie? Czy może inaczej?

Przyznał.

-    No, a nie zgodziliśmy się już, że miłość odnosi się zawsze do tego, czego

jej brak, czego nie ma?

-    Tak - powiada.

-    A zatem Erosowi piękna brak i on go nie ma.

-    Musi być tak - powiada.

-    Jak to? Więc istotę, której piękna brak i ona go zgoła nie posiada, ty

nazywasz piękną?

-    Ależ nie.

-    No, a czyż, wobec tego, jeszcze dalej twierdzisz, że Eros jest piękny?

A Agaton powiada: - Mój Sokratesie, zdaje mi się, że ja już nic nie wiem

z tego, com wtedy mówił.

Źródło: Platon (1957, s. 101-102) wiedzy, jak i z logicznym porządkiem zdawania pytań i odpowiadania aa nie przez uczestników rozmowy. We fragmencie przedstawionym w ramce 2.2 Sokrates bierze za punkt wyjścia mowę Agatona o miłości. Powtarza w skrócie najważniejsze punkty, interpretuje słowa Agatona i prosi swojego oponenta o potwierdzenie słuszności lub niesłuszności swoich interpretacji. Jak widzimy w przytoczonym fragmencie, Sokrates udaje na początku naiwnego i niewinnego i chwali opinię Agatona na temat Erosa, po czym zaczyna ujawniać kolejne sprzeczności w jego stanowisku. Dialog filozoficzny jest szorstką formą interakcji, która umożliwia poszukiwanie prawdziwej wiedzy dzięki uporczywemu rygorowi argumentacji. Sokrates porównuje siebie do śledczego, jego przeciwnicy z kolei wskazują na jego podobieństwo do węgorza.

Wywiady badawcze mają raczej mniej polemiczny charakter. Osoba badana jest zazwyczaj postrzegana jako informator lub partner, a nie oponent. Osoba prowadząca wywiad zadaje pytania po to, by uzyskać wiedzę na temat świata respondenta, i rzadko wdaje