skanuj0008

54    2. Epistemologiczne problemy związane z prowadzeniem wywiadów

doświadczenia, podczas gdy terapeuta drąży sztolnie do jej głębszych, nieświadomych warstw. Posługując się różnymi procedurami eksploracji danych, badacz wydobywa obiektywne fakty łub subiektywne znaczenia - dziś najczęściej za pomocą programów komputerowych. Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że metafora górnika odnosi się nie tylko do pozytywistycznych i empiiycystycznych metod zbierania danych, lecz także do sokratejskiego dociekania prawdy oraz do freudowskich poszukiwań znaczeń kryjących się głęboko w nieświadomości.

Alternatywna metafora podróżnika opisuje badacza jako podróżnika jadącego do dalekiego kraju i konstruującego historię, którą opowie po powrocie do domu. Badacz-podróżnik wędruje i nawiązuje rozmowy ze spotkanymi przez siebie ludźmi. Bez jakichkolwiek wskazówek albo posługując się mapą, eksploruje różne obszary odwiedzanego kraju i swobodnie przemierza całe jego terytorium. Podróżnik prowadzący wywiad, zgodnie z oryginalną łacińską definicją rozmowy jako „przechadzania się z kimś”, podąża za lokalnymi mieszkańcami, zadaje im pytania i zachęca ich do opowiadania historii dotyczących ich świata żyda. Możliwe znaczenia ukryte w tych pierwotnych historiach są następnie różnicowane i rozwijane w toku interpretacji opowieśd, które badacz przedstawia po powrocie do domu. Podróż może nie tylko prowadzić do powstania nowego korpusu wiedzy, lecz także zmienić samego badacza: może uruchomić proces refleksji, który doprowadzi podróżnika do nowych sposobów rozumienia siebie czy do zakwestionowania oczywistych wcześniej wartości i zwyczajów jego ojczystego kraju.

Tb dwie metafory * badacza jako górnika i jako podróżnika - przedstawiają różne koncepcje wytwarzania wiedzy. Każda z nich reprezentuje inne style prowadzenia wywiadu, które rządzą się własnymi prawami. Ujmowany z perspektywy badacza-gómika wywiad będzie postrzegany jako sposób zbierania danych odrębny od procesu ich analizy. Koncepcja podróżnika prowadzi do ujęcia wywiadu i interpretacji jako nierozerwalnie związanych etapów konstruowania wiedzy, w których nacisk położony jest na narrację, jaka musi zostać opowiedziana publiczności. Koncepcja wywiadu jako eksploracji danych jest bliska głównemu nurtowi nowoczesnych nauk społecznych, który postrzega wiedzę jako zastaną, czekającą na odkrycie, koncepcja podróżnika jest natomiast bliższa antropologii i postmodernistycznemu ujęciu wiedzy jako społecznie skonstruowanej.

Epistemologiczne koncepcje wiedzy uzyskanej za pomocą wywiadu

Wywiad jest szczególną formą rozmowy, która rozwijała się w życiu codziennym przez stulecia i która w połowie XIX wieku zinstytucjonalizowała się w formie wywiadu dziennikarskiego, a na początku XX wieku w formie wywiadu terapeutycznego. Wywiady badawcze nfe wywodzą się z jakiejś konkretnej teorii czy paradygmatu poznawczego. Możemy jednak post hoc odwołać się do teoretycznych i episte-mologicznych podejść, by wyjaśnić charakter wiedzy uzyskiwanej w ramach wywiadów. Wyjaśnienie takich podejść może rzucić trochę światła na różne koncepcje i techniki prowadzenia wywiadów.

Odwołam się tutaj do filozoficznych koncepcji wiedzy, które mają różne implikacje dla prowadzenia wywiadów. Na początek krótko opiszę hermeneutykę i fenomenologię, a następnie zwrócę się w stronę dwóch przeciwstawnych ujęć wiedzy uzyskiwanej w wywiadach: stanowiska pozytywistycznego oraz epistemologii postmodernistycznej, którym odpowiadają dwie metafory prowadzenia wywiadów - górnika i podróżnika (szersze omówienie tych epistemologii w odniesieniu do badań jakościowych zob. Kvale 2004; Schwandt 20011,

Główne pojęcia stosowane do opisu sposobu rozumienia wywiadu - takie jak doświadczenie, świadomość, znaczenie, interpretacja, relacje międzyludzkie - zostały zaczerpnięte z żargonu filozoficznego. Pojęcia te były przedmiotem systematycznej refleksji w fenomenologii i hermeneutyce. Fenomenologiczna filozofia Edmunda Husserla i Maurice’a Merleau-Ponty’ego opisuje i analizuje świadomość - otwierając się na doświadczenie podmiotów, koncentruje się na świecie życia, a najważniejszą rolę odgrywa w niej szczegółowy opis, dążenie do wzięcia w nawias posiadanej wiedzy i poszukiwanie w tym opisie stałych, istotowych znaczeń. Hermeneutyczm