skanuj0005 (293)

24 Tomasz Kaźmierczak

sposoby¹. Niekiedy więc potrzeba występuje w znaczeniu procesu motywacyjnego; jest więc synonimem takich pojęć, jak: popęd, pożądanie, pragnienie. Kiedy indziej przez potrzebę rozumie się pewien stan niedoboru; w tym przypadku sytuacja jest dosyć paradoksalna, albowiem trzeba by przyjąć, iż tym, czego człowiek potrzebuje, jest... brak czegoś. Wreszcie istnieje trzecie podejście, w rozważanym tu kontekście najtrafniejsze, zgodnie z którym pojęcie potrzeby odnosi się do zależności między człowiekiem a otoczeniem.

Kocowski proponuje przyjąć, żefpotrzeba jest pojęciem relacyjnym, określającym związek między jakimś po3miotem, celem a warunkami lub środkami niezbędnymi do realizacji tego celu^ „W oderwaniu od podmiotu i jego celu potrzeba nie oznacza nic konkretnego i pojęcie to traci jakikolwiek sens. (...) Zawsze coś jest potrzebne komuś w jakimś celu”². Przyjmując, iż człowiek jest z natury swej istotą biologiczno-kulturową, Kocowski uważa, że fakt ten ściśle determinuje cele, o które tu chodzi. Jest ich pięć:

1.    .cel £gzystencjalnv — utrzymanie życia i maksymalizacja szans dalszego przetrwania;

2.    — uzyskanie potomstwa i zapewnienie mu warunków wszechstronnego rozwoju;

3.i^Jko^^stenęjjal^ — osiągnięcie pozycji społecznej zapewniającej możliwie wszechstronny dostęp do okazji, czyli alternatywnych sposobów realizacji potrzeb wytwarzanych w danej grupie lub systemie społecznym;

4^iel^idic^najny — osiągnięcie możliwie wysokiej efektywności w realizacji założonych celów w warunkach określonych przez społeczny podział ról;

5. „cel szczęścia — maksymalizacja satysfakcji i minimalizacja braku satysfakcji w kierunku trwałego zadowolenia z całości życia.

Należy dodać, że, zdaniem Kocowskiego, każdy z tych celów musi być przynajmniej w minimalnym stopniu zrealizowany (poziom progowy), co oznacza również, że dla każdego z nich istnieją poziomy rozwojowe.

Cel koegzystencjalny — potrzeby społeczne:

•    przynależności

•    łączności

•    organizacji

•    więzi emocjonalnej

•    konformizmu

•    uspołecznienia

•    społecznej użyteczności

•    społecznej gratyfikacji

•    współuczestnictwa

Schemat kategoryzacji systemu cowskiego.

Cel egzystencjalny — potrzeby egzystencji:

» pokarmowe

•    ekologiczne

•    rekreacyjne

•    zdrowotne

•    bezpieczeństwa

•    mieszkaniowe

•    odzieżowe

potrzeb człowieka według T. Ko-

Cel prokreacyjny — potrzeby prokreacji i rozwoju

•    reprodukcji

•    opieki

•    dydaktyczne

•    wychowawcze

•    rodzinne

•    samorealizacji

Cel funkcjonalny — potrzeby funkcjonalne:

•    informacyjne

•    sprawnościowe

•    instrumantalne

•    lokomocyjne

•    swobody

•    innowacji

•    napędowe

•    akceptacji

•    ochrony i autonomii jednostki

Cel szczęścia — potrzeby psychiczne:

° subiektywne potrzeby egzystencji

•    subiektywne potrzeby prokreacji

•    subiektywne potrzeby rozwoju

•    subiektywne potrzeby funkcjonalne

•    subiektywne potrzeby społeczne

•    psychoorganizacji

•    erotyczne

•    recepcji kultury

•    estetyczne

•    aktywnej rekreacji

•    ludyczne

1

   T. Kocowski, Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa, Ossolineum, Warszawa 1982.

2

   Ibidem.