29132 skanuj0007 (249)

28 Tomasz Kaźmierczak

głęboki niedostatek bezpieczeństwa —

—    niebezpieczne mieszkanie;

—    niebezpieczne sąsiedztwo;

—    brak ochrony przed znaczną utratą własności;

—    niebezpieczne środowisko pracy;

—    skażone powietrze i woda;

—    brak ochrony przed większą obniżką realnego dochodu;

głęboki niedostatek wartości dobrobytu —

—    osobiście nieakceptowana proporcja zarobków w stosunku do ogólnego dochodu;

—    osobiście stygmatyżujące formy finansowej zależności;

—    niemożność wykonywania społecznie wartościowych funkcji (np. płatna praca);

—    brak dobrego jakościowo wykształcenia;

—    nieposiadanie symboli średniego lub wysokiego statusu społecznego;

—    wysoce niekorzystny obraz samego siebie;

—    niskie aspiracje lub brak nadziei na potencjalny socjoekonomiczny awans społeczny;

—    głęboka niestabilność rodziny (np. „rozbity dom”);

głęboki niedostatek wartości poważania (szacunku) —

—    poważne ograniczenia szans i aktywności społecznych i ekonomicznych (szczególnie dyskryminacja);

—    wyłączenie z uczestnictwa w procesach politycznych (sprawowania władzy);

—    ofiary niesprawiedliwości w procesie wykonywania prawa;

—    nieposiadanie społecznie wartościowych umiejętności;

—    brak dobrego jakościowo wykształcenia;

—    społecznie stygmatyzujące formy finansowej zależności;

—    nieposiadanie symboli średniego lub wysokiego statusu.

Baratz i Grigsby rozumieją^biedę jako głęboki niedostatek fizycznego i mentalnego dobrostanu, blisko związany z nieadekwatnymi zasobami ekonomicznymi i (małą) konsumpćją^Niewątpliwym walorem ich propozycji jest włączenie bardzo szerokiego spektrum wymiarów ludzkiego życia także w jego społecznym kontekście. Przekładając ją na język koncepcji Kocowskiego łatwo spostrzec, że zidentyfikowane przez Baratza i Grigsby'ego czynniki — braki różnego typu zasobów — pochodzą ze wszystkich wyróżnionych przez niego kategorii potrzeb rozumianych jako warunki realizacji oodstawowych celów człowieka. Można by było zatem sądzić, że ["deprywacja społeczna polega, ogólnie rzecz biorąc, na braku lub poważnym niedostatku zasobów warunkujących maksymalizację szans przetrwania, zapewnienia potomstwu możliwości wszechstronnego rozwoju, osiągnięcia odpowiedniej pozycji społecznej i efektywności w realizowaniu założonych celów oraz satysfakcji z życiąj]

4. Deprywacja społeczna jako ekskluzja

Współcześnie w zjawisku deprywacji społecznej w sposób szczególny akcentuje się jej wymiar społeczno-strukturalny, tj. łączy ją ze (jzjawiskami.społecznej marginalizacji i jej skrajnej postaci — ekskluzji (wyłączeniaj^Chodzi tu, najogólniej, o sytuację „(...) wycofywania się czy też wytrącania ludzi z rozmaitych wymiarów porządku społecznego    Stan ten, polegający na braku lub niepełnej partycypacji

w życiu społecznym, stoi w sprzeczności z modelem społeczeństwa obywatelskiego, którego jednym z zasadniczych założeń jest powszechne uczestnictwo. Pojęcie uczestnictwa w życiu społecznym nie jest łatwe do zoperacjonalizowania; można przyjąć, iż dotyczy ono takich kwestii, jak: pełnienie podstawowych ról społecznych, powiązania z instytucjami społecznymi, korzystanie i wywiązywanie się z przynależnych praw i obowiązków. Czasem używa się, publicystycznego w gruncie rzeczy, pojęcia „główny nurt życia społecznego” dla określenia miejsca w społeczeństwie, wobec którego pewne jednostki lub kategorie są (z)marginalizowane lub z którego są wyłączone.

Zdaniem A. Karisto istnieją cztery podstawowe wymiary marginalizacji^{1 2}:

—    wyłączenie z aktywności zawodowej — bezrobocie;

—    wyłączenie z konsumpcji — niedostatek, ubóstwo.;

—    wyłączenie ze społeczności „normalnych” — samotność;

1

   K. Frieske, J. Sikorska, Marginalizacja-partycypacja: pobocza oficjalnego porządku społecznego, [w:] K. Frieske, W. Morawski (red.), W biegu czy w zawieszeniu. Ludzie i instytucje w procesie zmian, IS UW, Warszawa 1994.

2

   A. Karisto, Some marginalization processes, [w:] D. Gordon, O. Riihi-nen: Exlusion in cities in Britain and Finland, University of Helsinki, Helsinki 1990.