24251 skanuj0009 (218)

32 Tomasz Kaźmierczak

Zwolennicy tego punkt widzenia, nie negując znaczenia takich form, jak praca socjalna, uważają, że integracja społeczna może się dokonać drogą zmiany socjopolitycznego status quo.

O ilePw pierwszym ujęciu problem deprywacji społecznej ma naturę moralną, o tyle w drugim, na co zwraca uwagę B. Jordan¹, techniczną, w trzecim zaś — polityczną^Przyjęcie koncepcji „nieadekwatnej osobowości” sprowadza kwestię pokonywania biedy i pomagania ludziom biednym do pytań o to, jak w generalnie dobrze urządzonym społeczeństwie uzupełniać istniejące luki instytucjonalne, jak doskonalić funkcjonowanie istniejących instytucji i usług społecznych, jakie nowe ich formy uruchomiać, jak kształcić profesjonalistów itp. Gdy natomiast przyjmie się polityczną wersję problemu deprywacji społecznej, istota sprawy sprowadzać się będzie do kwestii obecności i aktywności biednych jako odrębnej grupy interesu na scenie politycznej. Bez tego społeczno-polityczny status quo, który jest główną przyczyną ich trudności życiowych, nie ulegnie zmianie, albowiem nikt inny, poza biednymi, nie jest tym zainteresowany.

6. Deprywacja społeczna — wyjaśnienia zjawiska

Ogólnie rzecz biorąc, próby wyjaśnienia fenomenu deprywacji społecznej szły w dwóch kierunkach. Jedni autorzy poszukiwali źródeł i istoty biedy we właściwościach i cechach tych, którzy tej biedy doświadczali (orientacja idywidualistyczna), inni — w cechach i właściwością struktury społeczne) (orientacja strukturalna)².

A. Wspólnym rysem nurtów w^tępujących^v77amach orientacji indywidualistycznej jest identyfikowanie zasadniczych nieadekwatno-ści lub niekompetencji, odpowiedzialnych za sytuację życiową ludzi biednych, stanowiących ich atrybuty;

• Nieadekwatność biologiczna. Ludzie mogą stać się biednymi w konsekwencji ograniczonego stopnia własnych zdolności, sprawności i złego stanu zdrowia, np. choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, fizycznej niepełnosprawności. Ponieważ niektóre choroby i zaburzenia (a w efekcie: słabości i ograniczenia) mają uwarunkowania genetyczne, przesądza to o pojawianiu się nowych przypadków i trwaniu zjawiska deprywacji społecznej.

•    Nie adekwatność „rynkowa". Rynek stanowi podstawowy mechanizm TeguTacJTgospodarki i dystrybucji dóbr w społeczeństwie. Do podstawowych zasad, którym on podlega, należą:

1)    konkurencja stymulująca wzrost specjalizacji w produkcji i dystrybucji dóbr służący zwiększeniu wydajności;

2)    stosunki pieniężne pośredniczące w relacjach pomiędzy uczestnikami rynku, co oznacza, iż o uzyskaniu danego dobra decyduje nie potrzeba, ale cena;

3)    prawo podaży i popytu determinujące nie tylko ceny dóbr, ale także cenę pracy, kapitału, gruntów.

Rynek gratyfikuje finansowo tych, którzy mają talent, są pracowici i przedsiębiorczy. Popadający w biedę rynkowi nieudacznicy mogą natomiast mieć pretensje tylko do siebie: własnych kwalifikacji moralnych i lenistwa, albowiem w warunkach rynkowych każdy jest w pełni odpowiedzialny za swój los. „Ubóstwo jest po prostu karą wymierzoną niezapobiegliwym za brak pracowitości i wydajności. (...) ubóstwo jest oczywistą konsekwencją gnuśności i grzechu”³.

•    Nieadekwatność psychologicrna. Problemy życiowe, podobnie jak dobra rynkowe, nie są alokowane równomiernie; biedni to mniejszość, która doświadcza większości problemów. Chodzi tu w szczególności o tzw. rodziny wieloproblemowe, tj. rodziny, w których kumuluje się wiele negatywnych czynników: zły stan zdrowia, złe warunki mieszkaniowe (substandardowe i zaniedbane), niski dochód, przemoc i zaniedbywanie dzieci, nadużywanie alkoholu, przestępczość lub balansowanie na jej pograniczu, ograniczone możliwości poznawcze. Źródła tych problemów leżą w zaburznej osobowości rodziców w rodzinach wieloproblemowych, ich niedojrzałości, „słabości” emocjonalnej i społecznej. Te z kolei są konsekwencją doświadczeń wczes-nodziecięcych i dziecięcych, a zwłaszcza deprywacji potrzeb bezpieczeństwa i miłości.

•    Nieadekwatność kulturowa. Według O. Lewisa, twórcy koncepcji kuTturv~T)iedy powstałej w wyniku prowadzenia długoletnich obserwacji uczestniczącej rodzin meksykańskich i portorykańskich, biedni wytworzyli swoją własną, odrębną od innych, kulturę — specyficzne

1

B. Jordan, Paupers. The Making of the New Claiming Class, Routledge & Kegan Paul, Londyn 1973.

2

   P. Spicker, op. cit.; B. Holman, op. cit.

3

R. Bremner, Shifting Attitudes, [w:] P. Weinberger (red.), Perspectives on social Welfare, Collier-Macmillan, 1974; cyt. zaR. Holman, op. cit., s. 70.