skanuj0036 (47)

ROZDZIAŁ II

PRZESZKODY OGRANICZAJĄCE DOBROWOLNOŚĆ AKTÓW LUDZKICH

Pojęcie i najważniejsze rodzaje przeszkód aktu ludzkiego

Zagadnienie przeszkód aktu ludzkiego pozostaje w ścisłym związku z wymienioną uprzednio kategorią aktów częściowo św iadomych (por s. 69). Przez przeszkody aktu ludzkiego rozumiemy ogól ty ch czynników które oddziaływując na określony akt ludzki bądź utrudniają normsil ne funkcjonowanie rozumu lub woli. bądź całkowicie je uniemożliwia ją. Ponieważ zarówno poznanie, jak i wolność stanowią konieczne skład nikt zaistnienia aktu ludzkiego, wobec tego wszelkie w tym punkcie ogra niczcnic umniejsza, a w krańcowy ch wypadkach nawet całkowicie eliminuje jego świadomy charakter. Akt przestaje być aktem w pełni świadomym, staje się zaś aktem częściowo św-iadomym albo nawet aktem niedobrowolnym.

Należy dodać, że mc jest rzeczą konieczną, aby obydwa elementy rów nocześnic uległy zakłóceniu. Wystarczy, jeżeli tylko jeden z nich dozna odpowiedniego ograniczenia, a dany akt zatraca już charakter aktu w pełni

świadomego.

Jakie są konsekwencje umniejszenia dobrow olności aktu ludzkiego bądź jej całkowitego skrępowania?

Odpowiedź staje się jasna, kiedy sobie uświadomimy, że z moralnego punktu widzenia nic w ystarczy, aby akt spowodowany był sprawczo prze/ człowieka. Musi to być zawsze sprawczość rozumna, świadoma, zakłada jąca udział rozumu i woli. Tylko tego rodzaju akty etyka przypisuje czło wiekowi jako ich sprawcy, ponoszącemu za nic odpowiedzialność. A /.i tern w każdym wypadku, w którym występuje ograniczenie któregoś /r składników dobrowolności aktu. następuje równocześnie nadwyrężenie etycznej sprawczości człow ieka w jego wykonaniu, w ślad za czym idzie umniejszenie jego odpow icdzialności.

¹ •* |<i ./kody mogą zakłócić dobrowolność aktu?

'• • i r «lit/iścijańskicj przyjmuje się ich dwie zasadnicze kategorie: > •••-*' 1\ .iktualnc oraz przeszkody habitualnc.

¹ i t.*d aktualnych należą te, które pojawiają się w człowieku

■ u......mencic. przez jakiś czas oddziaływują na jego władze du-

'• • • u i acpmc z.iś przemijają. Przedstawiają się więc jako przejściowe . ii.di/yc/nc. Wymienia się cztery takie przeszkody: niewiedzę, « u stiarh i przymus.

* pi /kmly liuhitualne uważa się takie, które stanowią trwały elc-" • i*> . Iiofizyczncj konstytucji człowieka utrudniający lub wręcz unic-" * « ih. y spełnienie aktów w pełni świadomych. Jedne z nich parah-*i«H i" • a -/.ystkim wolę. inne natomiast zakłócają funkcje rozumu, a są mi .. i i m oddziałują na całość duchowej struktury człowieka. Zasadni-i, io fałszywe opinie, nałogi i choroby psychiczne.

' • <■./» aktualne

i '... ud/.i (ignonantia)

o. h u d/M oznacza brak należytego poznania określonego przedmiotu, ., |m/n u.u wymaganego do dokonania właściwej oceny moralnej da-, a in SS konkretnych wypadkach zawsze idzie w parze z błędem, czyli i u, n vm sądem o danym przedmiocie i wyraża brak należnej wiedzy • pi.iwie czego żywi się błędne mniemanie. Różni się natomiast ..i .... i i kioi.i jest tylko chwilowym zapomnieniem czegoś, co się w rze-. nink i wic

... m l i może przybierać różne postacie, które różnie wpływają na i i......In s. aktu. Największe znaczenie ma rozróżnienie między tzw.

.... «.. ' i mi pokonalną i niewiedzą pokonnlną.

i i .\miwc i zasadnicze kryterium, które pozwala wyodrębnić te dwa • rndoniości. polega na stwierdzeniu, czy i w jakim stopniu leży w mo-, . i, .'H. dnicgo podmiotu przezwyciężyć stan niewiedzy, w jakiej się .. leżeli w jego świadomości nic zachodzi w ogóle uzasadnione , i nu. że jego przekonanie odnośnie do danego działania jest błędne, . i dc/y powiedzieć, że jest on niezdolny fizycznie do osiągnięcia M.ulomości. czyli że znajduje się on w stanic niewiedzy nlcpo-• .. .Im. | fl/u/nlc Podobnie przedstawia się sprawa w wypadku, kiedy l«.w ick doznaje jakichś uzasadnionych obaw, że nie wie o czymś.