skanuj0041 (42)

S6 Konformizm

Literatura:

Coscr L.A., 1966, The Fimrtions o/Soeia! Con-Jlici, Frce Press. New York.

Dahrcndorf R., 1959, Cios.r and Class Confłici in Industrial Socieiy, .Stanford Univ. Press, Stanford.

Slaboń A.. 1995, Konflikt społeczny i negocjacje, AE w Krakowie, Kraków.

_ Konformizm^ podporządkowanie jednostkowych zatnowań i opinii rzeczywistym lub wyobrażonym naciskom wywieranym przez grupę społeczną. Termin ten używany jest w dwóch znaczeniach: w pierwszym oznacza zmianę zachowań lub opinii jednostki w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy, w drugim - rezultat tych zmian, a więc pewne upodobnienie (uniformizację) zachowań oraz. przekonań członków grupy [S. Mika 1982, s. 400].

W licznych eksperymentach, wśród których najważniejszy byl eksperyment Solo-mona Ascha (E. Aronson 197S, s. 44-49], ustalono różne czynniki mające wpływ na zachowania konformistycznc jednostek. Stopień nasilenia konformizmu zależy od cech grupy społecznej, która wywiera nacisk, cech zadania i cech osób, które poddane są naciskowi grupowemu. Wśród cech grupy istotną rolę odgrywa jej liczebność (najsilniejszy' nacisk wywiera grupa 3-4-osobo-wa) oraz spoistość (im bardziej spoista jest grupa, tym większy wywiera wpływ). Nacisk grupowy jest tym skuteczniejszy, im trudniejsze i mniej jasne jest zadanie lub sprawa, której nacisk dotycz)'. Skuteczność oddziaływań grupy zależy także od cech osób, które poddane są naciskowi - przekonanie o własnych kompetencjach, wiara we własne siły, zdolność do abstrakcyjnego myślenia, wysoka pozycja w grupie są cechami, które sprzyjają odporności na nacisk grupy [S. Mika 1982, s. 4 10-123).

Grupa dysponuje dosyć bogatym arsenałem środków pozwą łających zmusić jednostkę do przestrzegania uznawanych w niej norm, a więc do zachowań konformistycz-nych. Skala możliwych sankcji przebiega od łagodnych napomnień, przez wyśmianie - do próby użycia siły fizycznej K. Doktór ,196d,s. 199-238],

Pewien stopień konformizmu, związany z przestrzeganiem ustanowionych norm ' i wartości społecznych, jest niezbędny dla normalnego funkcjonowania życia społecznego. Życic w społeczeństwie składającym się z samycli nonkonformistów będących w opozycji do każdej normy społecznej, raczej trudno sobie wyobrazić. . Jeśliby nie istniał jakiś zbiór wartości podzielanych przez oddziałujące na siebie jednostki, to istniałyby stosunki społeczne - jeśli można nazwać w ten sposób nie uporządkowane interakcje - lecz nic społeczeństwo" [R.K. Mcrton 1982, s. 204]. Konformizm stanowi jeden z typów indywidualnego przystosowania, w którym podmiot akceptuje zarówno pewne cele kulturowe, jak i zinstytucjonalizowane środki ich osiągania. Jednak pełny konformizm wszystkich członków danej zbiorowości prowadzi także do negatywnych następstw. Powszechna uniformizacja uniemożliwia zmianę społeczną; prowadzi do petryfikacji, Z tego względu obie przedstawione skrajności uznać trzeba za równie niebezpieczne dla trwałości społeczeństwa. Robert K. Merton [l'>82, s. 203 i n.] oprócz konformizmu wyróżnił także inne sposoby indywidualnego przystosowania: innowację, rytualizm, wycofanie i bunt. (A.S.)

Zob. autentyczność w życiu społecznym, dewiacja, kontrola społeczna, normy społeczne, wartość, więź społeczna.

Literatura:

Aronson E., 1978, Człowiek istoto społeczna, PWN, Warszawa.

Doktór K., 1964, Przedsiębiorstwo przemysłowe. Studium socjologiczne Zakładów Przemyślu Metalowego „ //, Cegielski", Ki W, Warszawa.

Mcrton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.

Mika S., 1982, Psychologia spohezna, PWN, Warszawa.

Konsumcryzm 87

„Konieczność” historyczna, zob. system ideologiczny.

Konsumeryzm, termin opisujący następujące różnorodne zjawiska występujące w systemie rynkowym: I) długotrwałą ewolucję świadomości kupujących i klientów, którzy mając większą wiedzę, stają się coraz bardziej wymagający; 2) sceptycyzm wobec praktyk producentów i handlowców; 3) zorganizowaną działalność w celu korygowania wadliwości produktów i obietnic reklamowych; 4) działalność legislacyjną w celu wzmożenia ochrony konsumenta przez instytucje rządowe.

Usiłowania poprawy sytuacji konsumenta miały miejsce od najdawniejszych czasów, jednak ich zorganizowane formy oraz instytucjonalizacja zapoczątkowane zostały dopiero w połowie XtX w. (1844, Eąuitablc Pionccrs Coopcrntivc Socicty -28 ubogich tkaczy z Rochdalc w Anglii dążyło do sprawowania demokratycznej kontroli nad praktykami rynkowymi i finansowymi). W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie ruchy konsumenckie zostały zapoczątkowane w 1862 r. w Filadelfii (Klub Kupujących), gwałtowny ich rozwój nastąpił w latach trzydziestych naszego stulecia.. Niezwykle popularne stały się w tym czasie książki demaskujące niezbyt uczciwe i ogłupiające nabywców praktyki producentów i handlowców. YourMoncy's lYorth Stuarta Chasc’a i Fcdericka J. Schlinka, wydana w 1927 r., ukazywała rynek jako „puszczę, po której konsumenci błądzą bez mapy i kompasu", nic orientując się, jaka jest tytułowa „wartość ich pieniędzy". Guinea Pigs (Świnki morskie), napisana przez F.J. Schlinka i Arthura Kalleta (1933), przedstawia Amerykanów jako obiekt eksperymentów, gdyż kupując szkodliwe i wątpliwej jakości produkty, nieświadomie godzą się na ich testowanie. Metafora „świnki morskiej"-trafiła szeroko do wyobraźni Amerykanów, kształtując ich demaskatorskie nastawienie.. Inną książką demaskującą wątpliwe zalety kosmetyków była Skin Deep

M.C. Philips (1934) oraz Coimtcrfeit (Imitacja), autorstwa A. Kalleta (1935), opisująca konsumentów ogłupianych przez wytwórców, reklamę i dclalistów.

W 1962 r. prezydent John F. Kennedy przedstawił Kongresowi cztery prawa konsumenta:    I) prawo do bezpieczeństwa

i ochrony przed produktami zagrażającymi zdrowiu i życiu; 2) prawo do bycia poinformowanym o wszelkich właściwościach nabywanego produktu; 3) prawo wyboru i dostępu do innych produktów i usług tego samego rodzaju, produktów o porównywalnej jakości i nic zawyżonych cenach; 4) prawo do bycia wysłuchanym, zapewniające rozważenie postulatów i skarg konsumentów przez agendy rządowe i trybunały sądowe. Obecnie uważa się, że do lycli czterech praw musi być dodane prawo do ochrony środowiska, do zachowania jego wartości przy jednoczesnej realizacji różnych stylów życia jednostek i zbiorowości.

Prawa ogłoszone przez J.F. Kcnncdy'cgo stały się podstawą współczesnego ruchu konsumentów, urzeczywistniając stopniowo dwie ogólne zasady: I) „wyłącznym celem produkcji jest konsumpcja" (Adam Smith) i 2) ,,cavcat vcnditor” (niechaj strzeże się sprzedający), w miejsce wcześniejszej reguły „caveat emptor" (niechaj strzeże się kupujący). W krajach zachodnioeuropejskich i Kanadzie ruch konsumentów tworzył swe instytucjonalne formy od końca lat czterdziestych, rozwinął się zaś znacznie w latach sześćdziesiątych. W Polsce rozwój tego ruchu zaznaczył się wyraźnie w lalach osiemdziesiątych. (M.P.)

Zob. konsumizm, ruchy społeczne.

Literatura:

Consumerism: Yiewpoinls from Business,. Go-vernmenl and the Public Interes/. 1972, R.M. Gacdckc, W. W. Etcheson (cds). Canficld Press, San Francisco.

Jawłowska A., 1981, Rucli konsumentów. Wiedza Powszechna, Warszawa.

New Consumerism, 1973, W.T. Kcłlcy (cd ). Grid. Inc., Columbus, Ohio.