skanuj0041 (64)

6.4. Zróżnicowanie krajobrazów

251

Ochrona krajobrazów Wyżyny Śląskiej

Stosunkowo największa dewastacja za sprawą górnictwa i przemysłu dotknęła Wyżynę Śląską, obejmującą karbońską nieckę węglową. Tym bardziej zatem warto wspomnieć wspaniałe krajobrazy naturalno - kulturowe, chronione od 1993 roku na obszarze niemal 50 tys. ha w parku krajobrazowym „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Na naturalną rzeźbę terenu tego parku składają się wysoczyzny polodowcowe, kemy i pagórki morenowe pokryte borami mieszanymi, obniżenia powstałe po wytopieniu brył martwego lodu porośnięte lasami bagiennymi, wydmy i piaszczyste sandry utrwalone przez suche bory sosnowe, uroczyska pokryte buczynami oraz doliny meandrującej i tworzącej oś hydrograficzną parku rzeki Rudy oraz innych cieków rzecznych, z wiązowo-jesionowymi lasami łęgowymi wzdłuż ich biegu. W ten piękny krajobraz naturalny cystersi wkomponowali sieć osadniczą i komunikacyjną, założenia parkowe i aleje, stawy rybne i systemy wodno-melioracyjne, dzięki czemu powstał niepowtarzalny, harmonijny krajobraz naturalno-kulturowy.

Góra

Świętej Anny

Interesującym krajobrazowo fragmentem Wyżyny Śląskiej jest także Góra Świętej Anny, położona w samym sercu Ziemi Śląskiej. Jest to najwyższe wzniesienie Masywu Chełmskiego (400 m n.p.m.), powstałe w wyniku zjawisk wulkanicznych w okresie paleogenu, dlatego szczytowe partie Góry zbudowane są z bazaltowej intruzji otoczonej tufem wulkanicznym. Z punktu widzenia kulturowego i historycznego Góra traktowana jest przez Ślązaków jako święta, a zespół klasztorny franciszkanów z kościołem św. Anny na jej szczycie, wzniesiony w XIV wieku, jest do dziś miejscem licznych pielgrzymek. Najciekawsze z geologicznego i przyrodniczego punktu widzenia partie masywu Góry Świętej Anny (5775 ha) od 1988 roku znalazły się w granicach parku krajobrazowego o tej samej nazwie. Inne podlegają ochronie w kilku, w większości bardzo małych i ustanowionych w latach 50. ubiegłego wieku, rezerwatach przyrody.

Pustynia

Błędowska

Do niedawna ewenementem na skalę europejską we wschodniej części Wyżyny Śląskiej była Pustynia Błędowska, nazwana w 1889 roku przez Wacława Nałkowskiego „Polską Saharą”. Powstała wskutek nagromadzenia na powierzchni ponad 2 tys. ha ogromnych pokładów piasków, naniesionych przez wody fluwioglacjalne przed ok. 2,3 min lat. Po ustąpieniu lodowców i ociepleniu klimatu obszar pustyni pokrył gęsty las, ale zapotrzebowanie na drewno na potrzeby górnictwa i hutnictwa spowodowało już w XIII wieku wykarczowanie znacznych połaci lasu i uruchomienie grubych, osiągających 40—60 m, pokładów piasku. Na tej antropogenicznej pustyni można było obserwować zjawiska charakterystyczne dla naturalnych pustyń, takie jak fatamorgana czy burze piaskowe.

Pustynię Błędowską już przed II wojną światową wykorzystywano jako poligon wojskowy, a obecnie 240 ha terenu tej pustyni przeznaczono do ćwiczeń skoków spadochronowych. Od 1995 roku 683,91 ha piaszczystych wydm z charakterystycznymi dla nich murawami roślin piaskolubnych podlega ochronie jako użytek ekologiczny. Obecny pejzaż Pustyni Błędowskiej staje się jednak coraz mniej