skanuj0045 (57)

6.4. Zróżnicowanie krajobrazów

255

części polskich wyżyn znalazły ochronę także w Zespole Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich (Suchedniowsko-Oblęgorskim PK, Sieradowickim PK, Cisowsko-Orłowińskim PK i Jeleniowskim PK) oraz Chęcińsko-Kieleckim Parku Krajobrazowym, a także w kilkudziesięciu rezerwatach przyrody znajdujących się w parkach krajobrazowych i poza ich granicami. Na różnorodność krajobrazową Gór Świętokrzyskich składają się m.in. górskie Pasmo Jeleniowskie z najwyższymi wzniesieniami Szczytniakiem i Górą Jeleniowską, pagórkowate tereny Wzgórz Suchedniowskich i pokryte lasem Pasmo Sieradowickie, tereny źródliskowe prawobrzeżnych dopływów rzeki Kamiennej (Zarnówki, Łubianki, Swiśliny), doliny rzek otoczone odkrytymi grzbietami górskimi, rumowiska piaskowców kwarcyto-wych (chronione w rezerwatach przyrody „Szczytniak”, „Małe Gołoborze”, „Góra Jeleniowską”), wąwozy i lasy oraz torfowiska i murawy kserotermiczne. W Chęcińsko--Kieleckim PK, utworzonym na obszarze intensywnej eksploatacji surowców skalnych, widnieją odsłonięcia skał prawie wszystkich okresów geologicznych, pieczołowicie chronione w ośmiu rezerwatach przyrody nieożywionej.

Ochrona

krajobrazów

Ponidzia

Na południe od Gór Świętokrzyskich, w Niecce Nidziańskiej, osobliwe cechy nadają krajobrazom spłaszczone wzgórza kredowe, często ze stromymi stokami, a także użytkowane rolniczo, starasowane obszary lessowe, na których przetrwały relikty muraw kserotermicznych. Teren Ponidzia ma zróżnicowaną budowę geologiczną i rzeźbę terenu, które są czynnikami decydującymi o zróżnicowaniu krajobrazów. Do ich najbardziej charakterystycznych rysów należy unikatowy zespół zjawisk krasu gipsowego ze skałami wykształconymi w formach wielkokrystalicznych i bogactwo form krasowych (kotłów i lejów zapadliskowych, kotlinek, jeziorek), wapienne i gipsowe wzgórza z murawami kserotermicznymi, meandrująca rzeka Nida i jej dolina z zachowanymi tu i ówdzie starorzeczami, otwarte przestrzenie łąk i pól, wreszcie liczne zabytki kultury materialnej, m.in. z okresu państwa Wiślan z IX wieku. Wartości krajobrazowe Ponidzia są chronione w Zespole Parków Krajobrazowych Ponidzia („Nadnidziańskim”, „Szaniecldm” i „Kozubowskim”), w których istnieje kilkanaście rezerwatów przyrody. Niestety, przyroda Ponidzia poniosła dotkliwe straty spowodowane pracami melioracyjnymi, które zmieniły stosunki wodne w dorzeczu Nidy i przyrodę związanych z nim krajobrazów.

Najwyżej położoną częścią Niecki Nidziańskiej jest Wyżyna Miechowska, z rzeźbą i krajobrazami ukształtowanymi przez szerokie garby z płaską lub falistą wierzchowiną, kopiaste lub spłaszczone wzgórza twardzielcowe oraz głębokie obniżenia o stromych zboczach i płaskim dnie, zwane padołami, prawdopodobnie pochodzenia tektonicznego, a także doliny rzeczne (Nidzicy, Dłubni, Szreniawy), parowy, wąwozy i osuwiska.

Ochrona

krajobrazów

Wyżyny

Lubelskiej

Odmienny charakter ma Wyżyna Lubelska, zdominowana wprawdzie przez krajobrazy rolnicze, ale urozmaicona także ostańcami, a zwłaszcza siecią urokliwych, głębokich, lessowych wąwozów na Płaskowyżu Nałęczowskim i Wzniesieniach Urzędowskich, Małopolskim Przełomem Wisły o deniwelacjach osiągających 100 m,