64288 skanuj0049 (47)

6.4. Zróżnicowanie krajobrazów

wciętymi, krętymi dolinami rzek podlegają ochronie w parkach krajobrazowych:

Slężańskim PK, Książańskim PK, a częściowo także PK Gpr Opawskich.

Karpaty są górami systemu alpejskiego — tylko ich niewielka część (9,6%) mieści się w granicach Polski, co stanowi 11% obszaru naszego kraju. Składają się one z wielu pasm górskich, zróżnicowanych pod względem geologicznym i orograficznym. Różnorodnością krajobrazów dorównują Alpom, chociaż są od nich znacznie niższe. Poszczególne pasma Karpat — Tatry, Beskidy, Pieniny i Bieszczady — cechuje duża niepowtarzalność krajobrazów, wynikająca z ich zróżnicowanej wysokości, budowy geologicznej, intensywności działania lodowców, szaty roślinnej oraz dziejów osadnictwa, a także współczesnych form gospodarczego i turystyczno-f-rekreacyj nego użytkowania.

Najwyższym pasmem Karpat są Tatry, sfałdowane i częściowo wydźwignięte Krajobrazy Tatr w górnej kredzie, zalane przez morze w eocenie i ostatecznie wypiętrzone w mio-cenie. Składają się z paleozoicznego trzonu krystalicznego, serii osadowych, głównie triasowo-kredowych oraz eoceńskich zlepieńców, piaskowców, wapieni i dolomitów. Wypiętrzenia trzonu krystalicznego, budowa geologiczna oraz plejstoceńskie zlodowacenia nadały Tatrom ogólne rysy rzeźby i związanej z nią krajobrazów, szczególnie ostrych szczytów górskich (najwyższy — Rysy, ma wysokość 2663 m n.p.m.) i głęboko wciętych dolin. Wiele jej form wtórnych, np. ostańcowe skały o fantastycznych kształtach, przełęcze lub jaskinie, ukształtowało się natomiast dzięki zróżnicowanej odporności skał na wietrzenie i erozję. Alpejskie cechy krajobrazów tatrzańskich są jednak głównie efektem plejstoceńskich zlodowaceń. Egzaracyjna (mechaniczna) działalność lodowców przemodelowała doliny, wytworzyła zagłębienia wypełnione następnie wodą oraz progi, po których spływają wodospady. Tak powstały m.in. przepiękne krajobrazy w otoczeniu tatrzańskich jezior, Morskiego Oka i Wielkiego Stawu Polskiego, lub wodospadów, zwłaszcza Wodogrzmotów Mickiewicza i Siklawy. Intensywne wietrzenie skał na styku z lodem i wiecznym śniegiem doprowadziło z kolei do powstania urwistych ścian, turni i grani, nadających Tatrom swoistą dzikość.

r Bogactwo współczesnych krajobrazów tatrzańskich jest także związane ze zmieniającą się szatą roślinną wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza oraz z długotrwałym użytkowaniem gór przez człowieka, dzięki któremu utworzyły się urozmaicające krajobraz i nadające swoiste cechy Tatrom barwne łąki i pastwiska w otoczeniu lasów regla dolnego lub górnego ze stadami owiec i drewnianymi bacówkami.

Inne krajobrazy charakteryzują Beskidy, należące do Karpat Zewnętrznych (tzw. Krajobrazy fliszowych) i sfałdowane w kilku fazach orogenezy alpejskiej na początku neogenu, ^Beskidów pokryte niemal w całości lasami. Ich szczyty są zaokrąglone, a zbocza łagodne, poprzecinane gęstą siecią wartko płynących strumieni i potoków oraz dolin rzecznych o bardzo zmiennych stanach wody, u zbiegu których leżą kotliny erozyjne (Żywiecka,

Sądecka, Jasielsko-Krośnieńska). W najwyższej części tego pasma górskiego, czyli