skanuj0041 (65)

4.7. Krajobrazowe i regionalne podejście do ochrony przyrody

131

materii i energii na poziomie całego układu ponadekosystemowego (Andrzejewski 1983; Czachorowski 1993; Richłingi Solon 1996).

W ujęciu Matuszkiewicza (1974) krajobraz jest zjawiskiem niepowtarzalnym, podobnie jak osobnik, fitocenoza lub ekosystem, można jednak na podstawie pewnych cech wspólnych porównywanych jednostek wyróżnić typy krajobrazów, a następnie pogrupować je w jednostki wyższego rzędu, tworząc w ten sposób hierarchiczny system typologiczny. Richling i Solon (1996) podkreślili dwie inne zalety podejścia tego autora do kwestii krajobrazu: 1) możliwość wyróżniania krajobrazów wyłącznie na podstawie strukturalnego zróżnicowania roślinności, dzięki czemu stosunkowo łatwo można opracować mapy krajobrazowe, oraz 2) możliwość uwzględnienia zróżnicowania innych niż roślinność elementów krajobrazu.

Propozycje wyróżniania typologicznych jednostek krajobrazowych na podstawie roślinności można podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje zgrupowania fito-cenoz na identycznym siedlisku, tworzących złożone elementy krajobrazu i dotyczących wyłącznie roślinności rzeczywistej, druga zawiera układy odnoszące się zarówno do roślinności rzeczywistej, jak i potencjalnej (Solon 2001). Metod wyróżniania kompleksowych jednostek roślinności będących podstawą wyróżniania krajobrazów opracowano co najmniej kilkadziesiąt, chociaż nie wszystkie znalazły zastosowanie w praktyce (Theurillat 1992; Solon 2001).

W Polsce, wśród kilku różnych typologii zmierzających do opisu zróżnicowania naszego kraju na poziomie ponadekosystemowym, największą popularność zyskały: typologia krajobrazów naturalnych (Richling 1992) oraz typologia potencjalnych krajobrazów roślinnych (Matuszkiewicz 1993), szczególnie przydatna w przyrodniczej waloryzacji dużych obszarów.

W wyróżnianiu hierarchicznych jednostek krajobrazu naturalnego zastosowano: 1) kryterium wysokości nad poziomem morza, wg którego Polskę podzielono na cztery klasy krajobrazów (nizin; wyżyn i niskich gór; gór średnich i wysokich; dolin i obniżeń) oraz 2) kryterium zróżnicowanej morfometrii i litologicznego charakteru podłoża, na podstawie którego w obrębie klas wydzielono 14 rodzajów > 24 gatunki krajobrazu (Solon 2003a).

Podstawą typologii potencjalnych krajobrazów roślinnych są mapy dzisiejszej potencjalnej roślinności naturalnej Polski w skali 1:100 000, tzn. hipotetycznej roślinności, jaka wykształciłaby się po zaprzestaniu jakiejkolwiek działalności człowieka. J.M. Matuszkiewicz (1993) wyróżnił 909 indywidualnych krajobrazów roślinności potencjalnej, reprezentujących 24 powtarzalne typy i jeden krajobraz jednostkowy (Borów Nowotarskich). Typy potencjalnych krajobrazów roślinnych mają różny udział powierzchniowy: największy grądowy (21%), najmniejszy (< 0,5%) borów i borów mieszanych ze świerczynami, borów mieszanych i jedlin, dolinowych łęgów wiązowych oraz łęgów wierzbowo-topolowych (Solon 2003a). Trzeba dodać, że na podstawie map roślinności potencjalnej można także wyróżnić jed-

Zasady typologii i klasyfikacji krajobrazów

Typologia

krajobrazów

naturalnych

Typologia

potencjalnych

krajobrazów

roślinnych