skanuj0043 (60)

4.7. Krajobrazowe i regionalne podejście do ochrony przyrody

133

poznanie opiera się na umiejętnej dedukcji końcowego efektu przemian roślinności rzeczywistej na podstawie dokładnej znajomości przebiegu spontanicznych procesów sukcesji ekologicznej w konkretnych warunkach siedliskowych, prowadzących do ukształtowania się względnie trwałego zbiorowiska końcowego, zwanego klimaksowym. Zbiorowisko takie jest częścią ekosystemu klimaksowego (klimak-su), na który składa się także świat organizmów heterotroficznych i środowisko abiotyczne.

Sposoby

wyróżniania

potencjalnej

roślinności

naturalnej

W prawidłowym wnioskowaniu o typie potencjalnej roślinności pomocne są relikty zbiorowiska końcowego (np. gatunki pojedynczych drzew lub ich grup jako pozostałości lasu na terenie użytkowanym obecnie rolniczo lub obecność bardzo starych, pojedynczych drzew liściastych w monokulturze sosny), rozpoznanie warunków i procesów glebowych, stare mapy drzewostanowe i inne materiały archiwalne, a nawet nazwy wsi i pr2ysiółków (np. Klonowo, Lipiny czy Grądowo w otoczeniu sosnowych lasów gospodarczych sugerują, że niegdyś rosły tu mieszane lasy liściaste, a gleby są zasobniejsze niż można by sądzić na podstawie obecnego stanu lasów).

Zastosowanie

koncepcji

roślinności

potencjalnej

w ochronie

przyrody

Koncepcja dzisiejszej potencjalnej roślinności naturalnej i jej opracowania kartograficzne znalazły wiele zastosowań praktycznych, m.in. w przyrodniczej waloryzacji regionów, doborze gatunków drzew na zalesianych gruntach porolnych, przebudowie sztucznych lub zubożonych drzewostanów czy też projektowaniu zabiegów związanych z renaturalizacją zdewastowanych terenów. Porównanie roślinności potencjalnej z roślinnością rzeczywistą jest najprostszym syntetycznym wskaźnikiem zarówno stopnia naturalności ekosystemów, jak też ich antropogenicznych przekształceń, a mapy dzisiejszej potencjalnej roślinności naturalnej znalazły powszechne zastosowanie w sporządzaniu planów ochrony parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych. Są one równie ważne jak mapy roślinności rzeczywistej, mapy form użytkowania ziemi, zrekonstruowane mapy krajobrazów pierwotnych, mapy prognostyczne ilustrujące prawdopodobny obraz zróżnicowania krajobrazów w przyszłości na podstawie zakładanej formy i nasilenia antropopresji czy też szczegółowe mapy tematyczne, m.in. glebowe, klimatyczne, florystycz-ne i zagrożeń abiotycznych (Faliński 1990—1991).

Klasyfikaqa

krajobrazów

na podstawie

potencjalnej

roślinności

kulturowej

Całkowitym przeciwieństwem koncepcji potencjalnej roślinności naturalnej, świadomie pomijającej rolę człowieka, jest zrodzona w ostatnich latach koncepcja potencjalnej roślinności kulturowej, w której istotną rolę w wyznaczaniu jednostek krajobrazowych z założenia odgrywają skutki długotrwałej presji człowieka na użytkowanie gruntów (Vahle 2001). Koncepcja ta jest nowym podejściem do klasyfikacji krajobrazów i może być wykorzystana w planowaniu przestrzennym, szczególnie na obszarach wiejskich (Wysocki i Sikorski 2002). Niewykluczone, że znajdzie zastosowanie także w ochronie przyrody, np. kartograficznej prezentacji zróżnicowania krajobrazów w parkach krajobrazowych, na obszarach chronionego krajobrazu lub obszarach sieci Natura 2000 (zob. rozdz. 9).