skanuj0062

Zarówno bowiem japońskim, jak i chińskim myślicielom idea. jakoby wszechmogący osobowy Bóg. który stworzył świat. ale dopuścił zlo i dla naprawy zmuszony b>1 poświęcić własnego Syna. musiała wydać się absurdem, także dlatego że ich wyobrażeniu o jednośa wszechświata równie obce było rozróżnienie ducha i materii, jak i świata przyrodzonego i nadprzyrodzonego. Idea transcendentnego, osobowego Boga wydala się im filozoficznym krokiem wslccz do dawno już przezwyciężonego stadium myślenia prymitywnego¹⁷.

W korzystnych warunkach o rodzaju i powodzeniu kontaktu kultur decyduje zainteresowanie również określające sposób postrzegania drugiego. Tam gdzie w ogóle nic ma zainteresowania, nie ma też kontaktu. Azjatyckie wielkie kultury były samowystarczalne i niezbyt zainteresowane kontaktami. Jako potężne społeczeństwa były uniwersalisty c/ne w tym rozumieniu, iż żyły* zamknięte w wielkim święcie własnej kultury, postrzegając innych jako uboczne byty na jego kresach. Łagodna sita posłańców wiary mogła mieć powodzenie jedy nie na podłożu twardej siły. jak w Ameryce, lub gdy stronie przeciwnej siły tej przejściowo zabrakło, jak w Azji Wschodniej. W odróżnieniu od stosunków* Europy z południową i wschodnią Azją kontakty z islamem były z dawien dawna po obu stronach względnie tylko pokojowe, często natomiast nacechowane wrogością. W skrajnym przypadku oba monoteizmy zwykły zarzucać sobie bałwochwalstwo, do czego islam miał pewnie więcej powodów mz chrześcijaństwo. Tego rodzaju argumentacja wskazuje jednak, że obie kultury miały zwyczaj umacniać własną tożsamość w konfrontacji z innością innych. Nie musiało to wykluczać pokojowych kontaktów i kulturalnych wpływów, przy czym świat Zachodu był przez długi czas stroną biorącą. Trwała konfrontacja z imperium osmańskim zdanym na ekspansję wojenną usztywniła zapewne wyraźnie stosunki międzykulturowe.

Zmiana zaszła dopiero w epoce Oświecenia, gdy zmierzch potęgi Osmanów zbiegł się z całkowicie nową. nieskrępowaną żądzą wied/y na Zachodzie. Nauka jako cel sam w sobie nie służyła już. a jeszcze nie ponownie, innym interesom. Pomiędzy XVIII a XIX stuleciem pojawiły się ze strony europejskiej osoby kontaktu nieskrępowane już rolą misjonarza, a me będące jeszcze nowoczesnymi imperialistami¹¹. Indie stały* się wprawdzie tymczasem kolonią brytyjską, ale pierwsi angielscy władcy kolonialni wykazywali często znaczną gotowość uczenia saę obcej kultury. W tym środowisku powstała nowoczesna mdołosa. która w Europę rozbudziła wkrótce romantyczny zachwyt Indiami w miejsce przebrzmiałej mody na Chmy Oczywiście łatwiej było nawiązać kontakty z hinduskimi muzułmanami niż ze światem hm-dui/mu zamkniętym regułami obrzędowej czystości.

Oświeceniowy uniwersalizm był wszakże nadal uniwersalizmem europejskim i z tego względu mógł prędko popaść w nową ograniczoność, gdyby dołączyły się inne czynniki. Nk przypadkiem właśnie jeden z nielicznych oświeceniowych papieży. Benedykt XIV. w myśl swojego rozumienia chrześcijańskiego uniwersalizmu zdławił w 1742 r. próby kulturowego dostosowania się jezuitów w Azji. Oświecenie oznaczało też wzmożenie, przez swoją racjonalność.

¹⁷ Iso Kern. Buddhistadtr Krmk om Chntitnsum im Chuta da 17. Jahrtumderu. Rem 1992.

" JOrgcn Oslcrhammcł. Dtr Em^udKnotg Astem Europa und dte asuuischen Retche im 18. Jahrim* den. MOncbcn 1998.

344