skanuj0076 (13)

156 AKSJOt.tKlIA KTY< /SA

Pcd wpływem filozofii Kama pozostaje dragi kierunek charakterystyczny dla XIX w., ale wykazujący pewne podobieństwo do teonomizmu średniowiecznego. Chodzi tu o pozytywizm etyczny. Przeszedł on na teren etyki z filozofii prawa. Zakwestionował istnienie wszelkiej wewnętrznej moralności aktu ludzkiego twierdząc, że o jego wartości moralnej decyduje podporządkowanie się człowieka władzy państwowej, czyli prawu pozytywnemu.

W iek XX. W tym okresie do głosu doszły różne stanowiska. Można je uważać za koncepcje sformułowane pod ideowym wpływem trzech przede wszystkim kierunków- filozoficzno-clycznych Na pierw szym miejscu wymienić należy egzystcncjalizm. który w etyce przybrał postać sytuacjonizmu i su-biektyw izmu. Sytuacjonizm wychodzi z matcrialistycznych założeń antropologicznych i radykalnego kultu wolności człowieka. W teorii moralnej wartości aktu ludzkiego wysuwa na czoło pojęcie sytuacji, przez którą rozumie całokształt czynników składających się na rzeczywistość konkretnych aktów w icli niepow tarzalnej, na wskroś indywidualnej i wciąż zmiennej postaci Związany z określoną sytuacją sens moralny jednostka wykrywa aktem swoistej intuicji, realizując go równocześnie w akcie podejmowanego wyboru

Obok sytuacjonizmu w podobnym duchu na temat wyznaczników moralnej wartości aktu ludzkiego wypowiada się subiektywizm etyczny. W lej koncepcji moralne dobro/zło aktów ludzkich określa intencja, czyli subiektywne zamierzenie (stąd nazwa tego poglądu) określonego dobra Cechę zła przybiera akt ludzki w tedy, gdy podmiot decyduje się na działanie, które w danej sytuacji przedstaw ia się jako szkodliwe bądź nieodpowiednie w odniesieniu do zamierzonego celu.

Drugim źródłem współczesnych filozoficznych ujęć wartościowania aktu ludzkiego jest utyluaryzm. zapoczątkowany w XVIII wieku przez J. Benthi ma, szeroko rozbudowany i zmodyfikowany w ostatnim stuleciu XX wieku Współcześnie występuje w dwojakiej postaci: laicko-nuiuralistyczncj oraz ka tohekiej. Przedmiotem krótkiej charakterystyki stanic się laicka wersja utyli taryzmu. katolickiej nieco uwagi poświęcimy przy omaw ianiu sytuacji w oł> rębic etyki chrześcijańskiej. Generalną zasadą utył i taryzmu jest uznanie, /<• w teorii moralności nic ma miejsca dla aktów o stałej kwalifikacji moralne) dobra lub zła Konsekwencją tego jest sprowadzenie problematyki moralno twórczych czynników aktu ludzkiego na grunt całokształtu skutków powod« wanych przez człowieka w rzeczonym akcie. W tym założeniu określenie który akt jaw i się jako moralnie dobry, stanów i wynik oszacowania tych skul ków pod kątem ich szczęściosprawczych możliwości. Wyważać zatem mile ży, które z nich mogą spow odować maksymalną sumę dobrostanu w ogóln ■ ludzkim wymiarze. W zależności od tego. jakie kryterium obierze się za pod stawę dokonyw anego „rachunku dóbr”, wyłaniają się pochodne wersje utyli taryzmu. Wszystkich wymieniać nic ma potrzebay. Można poprzestać na przed stawieniu jednej z nich, mianowicie tzw. „konsckwcncjalizmu" w ujęciu K Nielsena znanego w Polsce z tłumaczonej na język polski jego prajry pi

w. • .ilnoić I wiara”. Autor ten nie wątpi, żc np. ..rozmyślne pozbawienie / m niewinnego człow ieka jest rzeczą złą"⁵*. Niemniej jednak w sytuacji. i «ly nic ma innego sposobu ratowania przed śmiercią pięciu grotołazów, jak lyU •• /.i cenę zabicia jednego z nich niewinnego, choćby z własnego grona u go człowieka, nie tylko wolno, ale więcz należy tak postąpić. Ale gdy ¹ . /nów zaistniała sytuacja, żc śmierć tego jednego spowodow ałaby nicpo* •i mie większe szkody społeczne, konsekwencjo:) a lista do takiej śmierci •m d. puści. Postąpi tak kierując się także tym razem tą samą zasadą, żc takie łi.iwanie przyczynia się ..do maksymalizowania szczęścia i minimalizo-‘ii'na cierpienia, do wzrostu świadomości samego siebie i zachowania po czucia tożsamości"⁵⁴.

f.•/ostaje do omów icnia ostatni z laicko zorientowanych kierunków ctycz-li. tzw. „cmotywizm". Poglądy tego kicninku zostaną zilustrowane n.i fi/składzie jednego wybranego autora, tym razem R. NI Hare'a, twórcy i nicpcji zwanej „preskryptywizmcm"⁵⁵. Wychodzi on 7 podstawowego .i ma, że zdania etyczne nic mają żadnej treści mów iącej coś o faktach.

•    v \t o wartościach. Ich właściwą funkcją jest wyrażać jedynie stany uczu-• • 1 które w ujęciu Hare'a sprowadzają się do kategorii ..rady", „wskazaniu . czyli swoistego moralnego „przepisu" (stąd nazwa preskryptyw i/m) fi \ takim ujęciu fenomenu moralności preskryptywista nie ma danych, k' 1. by umożliwiły wyróżnić określone czynniki wartościowości aktu Ma •in ilv pozycji tylko uczuciowe stany. Dlatego też Harc w miejsce rozważa-

......go problemu wprowadza koncepcję „uniwersalności", czyli nadania

•* y|*«m icd/ianym zdaniom cechy zakresowej powszechności, która w czynu* i' znajduje potwierdzenie przez to. żc przybiera postać ogólnej reguły fusiępowania. W tych też końcowych sformułowaniach preskryptyw izmu

•    «łą wyrazistością dochodzi do głosu wspólna wszystkim trzem współ-. /• *nvm stanowiskom podstawowa orientacja filozoficzna, jaką jest mniej

ięccj radykalny etyczny relatywizm. Odmienną opcję filozoficzną fi I lawia dopiero etyka chrześcijańska.

W ftpólczcsna sytuacja w obozie etyki chrześcijańskiej. Jak to już zosto-1 1 -Iktcślone, etyka chrześcijańska od okresu średniowiecza aż po II wojnę M4i >wą upatryw ała czynniki moralnej wartości aktu ludzkiego w przedmiocie •I n |*k.»czynniku podstawowym i decydującym, natomiast okoliczności aktu w • 1 • / celem sprawcy czynu zaliczała do elementów wtórnych i przedmioto-»i f Iporządkowanych. Po Soborze Watykańskim II zaszły jednak fakty.

•    położyły kres dawnej jednolitości poglądów wśród autorów tomistycz-11 mi / <imcr. /. Skwirczyńska-Masny. Warszawa 1989.

ii/ i>t s 155.

)>/ .>1 % 114.

1 I Hic .iga. SDB. Mtlaelrku. Kraków lUOft, •. 9|-95