skanuj0082 (24)

70 Część I, 3: Teoria architektury

ku iSeai — ideami: ichnografia, ortografia, scenografia. Ichno-graiia jest to rysunek podstawy planowanej budowli, wykonany w podziałce przy pomocy cyrkla i linii, z którego przenosi się później wymiary na powierzchnię placu budowlanego. Ortografia jest to pionow^ry obraz fasady wykonany w podziałce, odpowiadający przyszłej budowli. Scenografia jest szkicem fasady oraz ścian bocznych, których wszystkie linie zbiegają się w punkcie centralnym⁹. Wszystko to jest wynikiem przemyślenia i pomysłowości. Przemyślenie jest to wysiłek pełen gorliwości, energii i czujności, połączony z pełnym zapału wykonaniem umiłowanego dzieła. Pomysłowość polega na rozwiązaniu niejasnych zagadnień oraz na odkrywaniu praw nowych rzeczy dzięki ruchliwej inteligencji. Takie jest określenie dispositio.

Eurythrnia polega na pełnym wdzięku wyglądzie budowli i na właściwym zestawieniu poszczególnych członów. Osiąga się ją wtedy, gdy poszczególne człony budowli mają odpowiedni stosunek wysokości do szerokości, szerokości do długości i w ogóle odpowiadają wymaganiom symetrii.

Także symetria¹⁰ jest harmonijną zgodnością wynikającą z członów samego dzieła i współzależnością między określonymi członami poszczególnych części a całością dzieła. Podobnie jak w ciele ludzkim z łokcia, stopy, dłoni, palca i innych części ciała wynika symetryczna jakość eurytmii, tak samo jest w budownictwie. I tak po pierwsze, w budownictwie sakralnym dochodzi do obliczenia tego stosunku albo według grubości kolumn, albo na podstawie tryglifu, albo nawet na podstawie modułu¹¹; w budowie balist według otworu w baliście zwanego przez Greków nsQitQi]zov — peritreton; w budownictwie okrętów według odstępu między uchwytami wioseł, które Grecy dnxt]xvoiia. — di-pechyaia nazywają; podobnie i w innych dziedzinach: z poszczególnych części dochodzi się do określenia symetrii. [...]

Decor, czyli stosowność w budowli polega na nienagannym wyglądzie całości skomponowanej z poszczególnych elementów uznanych za dobre. Decyduje o tym założenie zwane po grecku 3epxxiapóę — thematismos, albo zwyczaj, albo warunki natural-nc. Z założenia wynika stosowność, gdy dła Jowisza Gromowład-i y, dla Nieba, Słońca i Księżyca budować będziemy świątynie górą otwarte, jako tak zwane bnwSaoi — hypajlhra-, postacie bowiem i działania tych bogów przejawiają się dla nas w otwartej i pełnej światła przestrzeni. Dla Minerwy, Marsa i Herkulesa będzie się stawiać świątynie doryckie, wypada bowiem tym bogom, ze względu na ich męstwo, budować świątynie bez upiększeń. Natomiast dla Wenus, Flory, Prozerpiny i Nimf Źródlanych właściwe wydają się świątynie w porządku korynckim, gdyż budowie te, mające więcej wdzięku i zdobione w kwiaty, liście i woluty, bardziej podkreślają delikatny charakter tych bóstw. Jeśli dla Junony, Diany, Ojca Libera i wszystkich innych podobnych im bogów wybuduje się świątynie jońskie, zaznaczy się pośredni ich charakter, gdyż dalekie będą zarówno od surowości świątyń doryckich, jak i od delikatności korynckich. Stosowność opartą na zwyczaju osiąga się wtedy, gdy wspaniałym wnętrzom budowli odpowiadają harmonijne i ozdobne przedsionki. Jeśli bowiem wnętrza będą wspaniale, a wejścia skromne i niepozorne, całość pozbawiona będzie właściwego wyglądu. Również jeśli przy doryckich architrawach wyrzeźbi się na gzymsach ząbki albo przy kolumnach z poduszkami i jońskich architrawach umieści się tryglify, wtedy wskutek przeniesienia właściwości jednego stylu na inny będzie nas raził wygląd dzieła, gdy nie będzie ono odpowiadać ustalonym porządkom. Stosowność wypływającą z warunków naturalnych osiągnie się wtedy, gdy pod budowę wszelkich świątyń obierze się okolice jak najzdrowsze i gdy znajdować się będą źródła dobrej wody w tych miejscach, gdzie stawiać się będzie świątynie, a nade wszystko świątynie Eskulapa i Salus, jako tych bóstw, których moc lecznicza ma uzdrawiać jak największą ilość chorych. Kiedy bowiem przeniesie się chorych z okolicy zakażonej w okolicę zdrową i da się im wodę ze zdrowych źródeł, szybciej ozdrowieją. W rezultacie, dzięki przyrodzonym właściwościom miejsca, samo bóstwo zyska na poważaniu i uznaniu. Podobnie stosowność do warunków naturalnych osiągnie się wtedy, gdy do sypialni i bibliotek do-