skanuj0093

iro Stowotwórstwo

wyodrębniony z takiej formacji formant    pojawia się następnie

w przymiotnikach pochodnych od rzeczowników, które nie są tematami na -a, np. km>v+am od kry\\kni> z tematem na -u; ląk -f ar z pochodnym od przymiotnika łąki, 'krzywy, zly’ z tematem na -o. Ten przyrostek -zz łączył się też z czasownikami o temacie bezokolicznika na -i, np. .[(ljub + i) + zz], [(chód + i) + zz], oraz z rzeczownikami o temacie na -i, np. [(blagost+i) + zz], [(bojazn + i) + zz], [(mżlost+i) -j- zz]. Wskutek absorpcji morfemu -i w takich formacjach powstaje nowy formant -tzz, np. [dr#mot+(i-vs)] od drimota, [p/Sgot+(i+vs)] od piZgoła, dawnych tematów na -a.

A oto szereg polskich przykładów na to, jak wskutek absorpcji morfologicznej powstają nowe formanty przez zespolenie się w niepodzielną morfologicznie i znaczeniowo całość dwu przyrostków, z których jeden należał we wzorcowych formacjach do pnia, a drugi stanowił icb formant. Wzorcowe formacje, w których przez absorpcję został wyodrębniony nowy formant, podajemy z cyfrą I, formacje z wyodrębnionym nowym for-mantem wtórnego pochodzenia z cyfrą II:

-oczek I [(chłop+acz) + ek] =» II [syn-Hacz+e*)]

-oczka    I [(dział+«c*)+    II [biał-r(acz + ka)], [żóU-\-(acz+ka)\ .

-anka    I [(mieszcz+an)+ka] -a II [kolei-[-(an + ka)], (brat + (an + ka)],

[chorąż+ (a»+ ka)], [SapieżĄ- (an+ ka)].

-anka I [<(pis + a) + »> + ka], {[<(oial+<ne) -)-'>>+ «] + ka)

-a II [<łepi + (an-ł-ka)>], [ziemi+(an-\-ha)]

-arka I [((o+chroni) + ar> + ka], [(pielęgni-\-ar) + ka], [(miecz-ł-+ ar) -f- ka] =a II [oiiwi-t-(a^r+ka)], [zgbi+iar+ka))

-amia I [(drwk-J-ar) 4- mia], [(piek+ar) •+• nia] -a II [bażantĄ- (or+nia)],

[(siecz+k) + (ar+nia)], [spiż-|-(ar+nia)], [susz + (ar + nia)] -awica I [(ręk+aw) + ica], [(krto+ aw) + ica] =a II [nog + (aw + ica)], [błysk+(aw +ica)], [ślizg + (aw+ica)]

-ątek    I    l<(ury + ń) + «> + ek]-a II [kipi + («?<+ ek)], [wrz+(qt+ek)]

-ątko    l    [(zwierz+ąt) + ko], [(eieł-f ął) + ko]-a II [kawal-H<łł+ko)],

[óiedni+(ął-|-ko)]

-eństwo I [<(o+kr«ci)-t-«»> + słwo], [(męcz+eń) + stioo] -a II [mal+ -t-(eń-f słwo)], [człowiecz+(eń-(-słwo)]

-iciel I [(kus-fi) + ciel] -a II [(o+koz) + (i + ciel)]

-idło I [(krop-f- i) + dło], [(strasz+y) + dlo] -a [(smar+ow) + (i+dio)], [trzgs+(i+dło)]

-nica    I    [(pito-(-n) -f- ica] -a II [popiel+(0 +ica)], [lecz+(n+ica)]

-nik    I    [(cMod+nJ + ik] -a II [ckod+ (« + ik)], [(krw+aw)+(«+»*)],

[zło(+(n-|-ik)]

otoka I [(handl + ćwj+ka], [(maj -f ów) -f- ka], [sznur+ów( +ka] ^

-a II[szar-t-(óto+ka)], [(śred-\-ni)+(ów+ka)], [si-f- (ów+ ka)], [spoj + (ów + ka)]

-alny I    + i> + ny] — II [prósz+<_(a+l) + ny)]

■ebny    I [(sfuż+ebj-f ny]    II [moż+ (eb + ny)], [ćv>icz+ (eb + ny)]

-owaty I [(bryl-\-ow)-\-aty], [(serc + oto)+aly] -a II [głup + (out f aty)]t [tuman + (ow+aty)], [cham+ (ow+aty)]

-owski I [(s!fn + ow) + «Ai].^ II [(człon+k) + (out + sit)], [<(«o + »ⁿ^)+ + niky + (ow + slci)], [sędzi + (»iO-f»fci)]

-tlimy I [(klop+ot) + litoy], [(błysk + ot)+ li'wy] -a II [(ęud + «)+tłiwy]'

§ 9. Powstawanie fonnantów wskutek kontaminacji

Rzadsze są, wypadki powstania nowego formantu przyrostkowego wskutek kontaminacji, czyli skrzyżowania dwu przyrostków. Na przykład formant -niczy w takich wyrazach, jak budowniczy piwniczy leśniczy motorniczy zwrotniczy powstaje z kontaminacji przyrostków -nik, -nic z przyrostkiem -czy. Ów formant -czy wywodzi się z psł. *-bH-.(*-t>k-) -iji w takich formach, jak łowczy, scs. knmUiji kupiĆiji zidzdji lub z wyosobnionym przyrostkiem korabzBji.

W drodze kontaminacji powstał zapewne długi szereg formantów zdrabniających i pieszczotliwych typu -eńki, -usieńki, -uteńki, -utki, -uchny.

Inny przykład — to formant -(da w takich wyrazach, jak gawęda bajęda. Objaśniają go jako rozszerzenie rodzimego przyrostka -da pod wpływem obcych wyrazów typu legenda agenda. Jeśli to przypuszczenie jest trafne, to mielibyśmy rzadki objaw kontaminacji rodzimego elementu słowotwórczego z obcym.

§ 10. Wiclofunkcyjność formantu. Oboczność formantów w obrębie jednej kategorii semantycznej

Wyniki badań podjętych ze stanowiska językoznawstwa ogólnego i porównawczego pouczają, że pierwotnie każdy formant miał sobie właściwą tylko jedną funkcję. O żywotności i zdatności szerzenia się formantu stanowiło to, czy był on użyty w wyrazie lub w wyrazach, którym znaczenie pnia nadawało szczególniejszą ważność życiową i społeczną, za czym szła i częstość ich użycia, i narzucanie się mówiącym jako wzorzec słowotwórczy. W sprzyjających warunkach taki wyraz iub ich niewielka grupa stawały się ośrodkiem tzw. irradiacji analogicznej, czyli promieniowania słowotwórczego, ośrodkiem, wokół którego zaczynają się mnożyć nowotwory należące nawet do odległych zakresów znaczeniowych.

12 — Gramatyka hist. jęz. poi.