skanuj009

W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o przedmiot rozwoju pojawiło się wiele teorii psychologicznych. Wśród nich możemy wyodrębnić:

1.    teorie holistyczne, które ujmują rozwój człowieka całościowo, we wszystkich jego wymiąrach bio-psycho-społecznych i w powiązaniu z rozwijającym się otoczeniem. Do tych teorii zaliczamy:

•    kulturowo-historyczną psychologię L. Wygotskiego;

•    psychospołeczną teorię rozwoju ego E. Eriksona;

•    koncepcję sezonów życia D. Levinsona.¹

2.    teorie parcjalne, badające rozwój w jakimś wyróżnionym obszarze, takie jak:

•    teorię rozwoju inteligencji J. Piageta;

•    teorię stadiów rozumowania moralnego L. Kohlberga;

•    koncepcje psycholingwistyczne.²

W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: ku czemu rozwój zmierza? istotne są: KRYTERIA PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU,

które mogą mieć:

charakter obiektywny	charakter obiektywny	charakter subiektywny
formalny:	treściowy:
Rozwój prawidłowy to ten, który zmierza ku integracji, równowadze, pozytywnej dezintegracji, zróżnicowaniu itp.	Rozwój prawidłowy zmierza ku osiągnięciu tożsamości, dojrzałości emocjonalnej, odpowiedzialności itp.	Badacz poszukuje wskaźników rozwoju w sferze przeżyć i poglądów jednostki (np. poczucie, tożsamości, poczucie własnej wartości)

Por. schemat 1.

Pytanie: w jaki sposób człowiek rozwija się ? obejmuje zagadnienie przebiegu procesu rozwoju oraz mechanizmu zmian. Natomiast pytanie o przyczyny rozwoju wymusza na badaczu określenie czynników, które powodują lub hamują zmiany rozwojowe. W zależności od przyjmowanej teorii traktuje te czynniki albo w sposób izolowany lub zakłada zachodzenie pomiędzy nimi interakcji. Określa także, czy tym, co przyczynia się do rozwoju jest natura (wyposażenie genetyczne), kultura (społeczny i materialny kontekst rozwoju) czy własna aktywność jednostki.³

2. Modele zmiany rozwojowej: liniowy, stadialny i cykliczno-fazowy Analizując zagadnienie zmiany rozwojowej można wyodrębnić trzy kluczowe modele: liniowy, stadialny oraz cykliczno-fazowy. Model liniowy ujmuje rozwój jako proces ciągły, o charakterystycznym dla każdej jednostki tempie. Rozwój w tym ujęciu definiujemy jako przyrost w jakimś obszarze. Zmiany rozwojowe pojawiające się w ciągu całego życia mają charakter ciągłych zmian ilościowych, nieukierunkowanych, o charakterze zarówno progresywnym, jak i regresywnym. „Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako ciągły proces nabywania/kumulowania doświadczeń i/lub radzenia sobie z nimi, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia się lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści doświadczeń.”⁴ Do teorii, które w ten sposób ujmują rozwój należą teorie warunkowania oraz teoria społecznego uczenia się A. Bandury.⁵ Model stadialny traktuje rozwój jako proces skokowy, w przebiegu którego można wyodrębnić określone fazy (stadia, etapy, kroki). Zmiany rozwojowe mają charakter zarówno zmian ilościowych, jak i jakościowych.' Trudnością w tym modelu jest odróżnienie od siebie fazy różnicowania czyli poszerzania doświadczenia od fazy porządkowania i integracji nowo nabytych informacji. Natomiast cykliczno-fazowy model rozwojowy definiuje rozwój już nie na zasadzie kumulacji, ale transformacji doświadczenia. Oznacza to, że w odróżnieniu do wcześniej omawianych modeli zakłada fakt, że nowe struktury doświadczenia powstają zarówno z elementów doświadczenia już posiadanego, jak i z doświadczeń nowo nabytych. W procesie rozwoju można wyróżnić cykle, a w nich kolejne fazy: progresu, pla-teau, regresu i kryzysu. Kluczową fazą jest faza trzecia - regresu, kiedy powstaje konflikt wewnętrzny - dekonstrukcja pomiędzy starym doświadczeniem a nowym, towarzyszy temu chwiejność, pogorszenie samopoczucia, powolny spadek sprawności w pewnym obszarze, a nawet niespójność zachowania jednostki w różnych sytuacjach. W fazie 4. - kryzysu dochodzi do pojawienia się zachowań impulsywnych, nawet w sytuacjach dobrze znanych, wahań nastroju, pojawienia się zachowań dotąd rzadkich lub wcale niewystępujących. Gdy kryzys zostaje rozwiązany dochodzi do domknięcia cyklu i osoba przechodzi do fazy pierwszej - progresu, cykl rozpoczyna się od nowa.⁶ Do teorii, które w ten sposób ujmują rozwój należą teorie psychoanalityczne Z. Freuda, E. Eriksona, a także koncepcja

15

1

   Zob. L. S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne, Warszawa 1971; L. S. Wygotski, Myślenie i mowa, Warszawa 1989; E. Erikson, Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań 1996; koncepcja sezonów życia Levinsona w: J. Strelau, Psychologia, 1.1, Gdańsk 2000, s. 267-268.

2

   Zob. J. Piaget, Studia z psychologii dziecka, Warszawa 1966; J. Piaget, Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa 1966; teoria L. Kohlberga w: J. Strelau, op. cit., s. 265-267.

3

   A. Brzezińska, J. Trempala, Wprowadzenie do psychologii rozwoju, w: J. Strelau, Psychologia, 11, Gdańsk 2000, s. 235.

4

   Ibidem, s. 272.

5

Zob. J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1997.

6

A. Brzezińska, J. Trempała, op. cit., s. 238-265.