Foto0453

Po tych ogólnych teoretycznych rozważaniach, warto poszukać odpowiedzi na pytanie: jak rozumieć badanie naukowe z punktu widzenia magistranta czy autora pracy doktorskiej?

Nąjkrócej i najprościej mówiąc - badanie naukowe to próba poznania jakiejś rzeczywistości lub jej wycinka za pomocą metody naukowej. Zagadnienie to zostanie szerzej omówione w rozdziale 2. W tym miejscu warto jednak przypomnieć, że wyniki badań powinny przedstawiać (opisywać i wyjaśniać, czasami również przewidywać) maksymalnie zbliżony do obiektywnego obraz rzeczywistości. Możemy więc w pewnym uproszczeniu przyjąć, że cele poznania naukowego to: opisywanie, wyjaśnianie i przewidywanie faktów, procesów i zjawisk. Opisywanie - to poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jakJest? Poprzez wyjaśnianie staramy się odpowiedzieć na pytanie dlaczego tak Jest? Przewidywanie zaś to próba zaglądania poza horyzont naszej dotychczasowej wiedzy i doświadczenia, to próba znalezienia odpowiedzi na pytanie jak może być w przyszłości?

Jest to model spotykany najczęściej w pracach o charakterze teoretycznym. Wykorzystywany jest również, w jakimś stopniu, w pracach o charakterze empirycznym.

Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie dziedziny wiedzy mają w tak wysokim stopniu zintegrowaną postać systematycznego wyjaśniania, jak na przykład mechanika. W wielu naukach, zarówno w naukach społecznych, prakseolog! cz-nych, jak i przyrodniczych, taka ścisła i logiczna systematyzacja pozostaje ideałem. Jednak w tych działach badań szczegółowych, w których nie dąży się do realizacji tego ideału, jak na przykład w badaniach historycznych, na ogół zawsze zmierza się do wyjaśniania faktów. Ludzie podejmują wysiłki, aby się dowiedzieć, dlaczego na przykład trzynaście kolonii amerykańskich zbuntowało się przeciwko Anglii, podczas gdy nie stało się tak w Kanadzie; dlaczego starożytni Grecy potrafili odeprzeć atak Persów, a ulegli armiom rzymskim; albo dlaczego miasta i handel rozwinęły się w średniowiecznej Europie w dziesiątym wieku, a nie wcześniej.

Wyjaśnianie, ustalanie związków zależności między z pozoru nie powiązanymi zdaniami i informacjami, między faktami i procesami - to czynności charakterystyczne dla badań naukowych .

Kiedy na początku tego podrozdziału wspomniano o badaniach naukowych postrzeganych przez pryzmat nowoczesnych laboratoriów i dużych zespołów utytułowanych naukowców, to jakbyśmy dotykali jednego końca skali. Na drugim jej końcu możemy usytuować siebie — człowieka, który bądź to z potrzeby tzw. życia codziennego, bądź (i) na potrzeby pracy kwalifikacyjnej stara się w miarę poprawnie werbalizować i rozwiązać konkretny problem badawczy. Użyty w nawiasie spójnik JT wskazuje, że dobrze byłoby, gdyby podjęty w pracy kwalifikacyjnej problem badawczy miał swoje źródło w realnej rzeczywistości, w której funkcjonujemy lub wcześniej funkcjonowaliśmy. Chodzi o to, żeby badany i rozwiązywa-

' E, Nagel. op ciL, s. 14.

ny problem badawczy nie stanowił dla nas całkowitej abstrakcji, ale żeby - w jakimś stopniu - był zakotwiczony w naszym doświadczeniu, żeby wynikał z otaczającej nas rzeczywistości.

Mówiąc o rzeczywistości mamy na myśli - najogólniej biorąc - sferę teorii lub (i) sferę praktyki życia, na przykład służbowego. Biorąc to pod uwagę, dochodzimy do wniosku, że - w dużym uproszczeniu - podjęty przez nas problem badawczy może mieć charakter teoretyczny bądź praktyczny. Jest to bardzo umowny podział, gdy weźmie się pod uwagę chociażby spotykane coraz częściej stwierdzenie, że nie ma nic bardziej praktycznego niż dobra teoria. Niemniej jednak ten najbardziej ogólny podział podejmowanych w badaniach problemów naukowych mo-' że się okazać praktycznie użyteczny na pewnym etapie rozwoju naszej wiedzy metodologicznej, przydatnej na potrzeby konkretnej pracy kwalifikacyjnej. Szczególnie użyteczne wydaje się wówczas poznanie i zrozumienie istoty procesu badań naukowych. Zagadnieniu temu poświęcimy kolejny podrozdział.

1.1.3. Ogólny model procesu poznania naukowego

Rozważania na ten temat zacznijmy od stwierdzenia, żc poznanie naukowe nie jest aktem czy sumą aktów, lecz procesem. Proces poznania naukowego może być również przedmiotem badań naukowych. Nie jest to jednak zadanie łatwe. Zajmuje się nim wielu naukowców, metodologów, analizujących go z różnych stron i z różnych punktów widzenia. Między innymi z tego powodu nie są oni do końca zgodni we wszystkich swych poglądach, o czym łatwo się przekonać studiując literaturę metodologiczną, prezentowaną chociażby w bibliografii niniejszego opracowania. Jednak — również dzięki wspomnianemu wyżej zróżnicowaniu poglądów wśród naukowców — może się rozwijać nie tylko wiedza naukowa w różnych jej dziedzinach, ale także wiedza o nauce i prawach nią rządzących. Zajmuje się tym nauko-znawstwo.

Czy jednak sytuacja ta ułatwia studentowi i początkującemu pracownikowi dydaktyczno-naukowemu przygotowanie badań i ich przeprowadzenie oraz opracowanie pracy kwalifikacyjnej? Pytanie to możemy zaliczyć do retorycznych. Niemniej jednak oczywiste wydaje się również stwierdzenie, że zrozumienie procesu poznania naukowego może się okazać czymś przydatnym, a może nawet koniecznym, w trakcie przygotowania i realizacji badań oraz opracowywania pracy kwalifikacyjnej. W niniejszej publikacji proces poznania naukowego z konieczności przedstawiony zostanie w sposób uproszczony, miejmy jednak nadzieję, że nie prostacki.

Zacznijmy więc od stosunkowo przejrzystego modelu poznania naukowego, przedstawionego przez prof. Jerzego Brzezińskiego w jego szeroko wykorzysty-