65 (160)

poszukiwania odpowiedzi na pytanie „kim jestem i kim chcę być w przyszłości?” w specyficzny sposób wiąże cykl życia rodzinnego i edukacyjno-zawodowego. Może stanowić także etap szczególnie niebezpieczny, ponieważ przyszłość danej jednostki, a także następnego pokolenia wydaje się od niego zależna (Hall, Lindzey, 1990). Poczucie tożsamości ego jest narosłym od etapu dzieciństwa zaufaniem, że wewnętrzna identyczność i ciągłość, nabyta w przeszłości, odpowiadają identyczności i ciągłości, jakie są przeznaczone innym, co uwidacznia się w namacalnej obietnicy „kariery” (Erikson, 1997, s. 272). Jest jeszcze jeden istotny aspekt procesów poprzedzających wkraczanie młodych ludzi w dorosłość, stanowiący

0    specyfice społecznego statusu młodzieży.

Chodzi mianowicie o to, jak życiowo ważny problem tożsamości jednostki daje się powiązać z jakością społecznej puli ról i oferty identyfikacyjnej, z jaką styka się młody człowiek i którą ma do dyspozycji chcąc „wejść” w świat dorosłych. Podstawowa groźba, na jaką uczula Erikson, w stadium kończącym procesy dojrzewania, polega na niezdolności zdefiniowania własnej roli, przy jednoczesnym odrzuceniu społecznie zastanej oferty obejmującej potencjalne fragmenty tożsamości (...) Kluczową barierę rozwojową stanowi tu „niezdolność do obrania tożsamości zawodowej”, gdyż ta w szczególności rozstrzyga o możliwości nie-opóźnionego wejścia w krąg odpowiedzialności charakterystycznych dla życia dorosłych (Witkowski, 1989, s. 56-57).

Niebezpieczeństwem tego etapu jest, zdaniem Eriksona, dyfuzja ról

1    niemożność odnalezienia się w zinstytucjonalizowanym świecie pracujących dorosłych. W czasie najbardziej burzliwego zamętu rozwojowego bywa, że przyjęcie przez młodego człowieka tożsamości negatywnej może mu się wydawać lepsze niż nieposiadanie żadnej. Na ten etap wewnętrznego kryzysu tożsamości młodego człowieka nakłada się zewnętrznie sterowany system edukacyjny ze swoją rozrządową funkcją uwidaczniającą się zwłaszcza na progach pomiędzy poszczególnymi etapami szkolnictwa. To w tym okresie życia dokonuje się wyborów dalszych dróg kształcenia, powstają projekty zawodowe, konstruuje się plany życiowe (rozumiane jako koncepcja życia wybrana przez jednostkę do realizacji -por. Hejnicka-Bezwińska, 1997), ujawnia się orientacja życiowa jako komponent genetycznie wcześniejszy i ogólniejszy. Młody człowiek na progu dorosłości gromadząc dotychczasowe doświadczenia społeczne oparte na bazowych wartościach i celach wytyczanych w toku biografii, postrzega swą przyszłość w określonych kategoriach deskryptywnych i ewaluatywnych. Może budować określone wizje swych przyszłych ról rodzinnych i zawodowych. Może, co nie oznacza, że zawsze chce i potrafi to czynić.

65