skanuj0124 (5)

25S DI ONTOl OCilA I IYC/NA

skonałości. Wobec tego przeżycie nakazu względnie powinności jako pewnego zastanego przez człowieka i górującego nad nim musu albo jest czymś nierealnym, albo też nie należy do sfery przeżyć moralnych, ale do innej dziedziny ludzkiej rzeczywistości (np. do świata siły). Ze względu na zdecydowane odrzucenie bądź osłabienie moralnej powinności i imperatywu można ten kierunek określić jako etykę anomistyczną*⁹. Najwybitniejszym jej zwolennikiem jest Scheler.

Ostatni wreszcie kieninek, historycznie zresztą najstarszy, zajmuje stanowisko pośrednie. W czasach nowożytnych reprezentuje je przede wszystkim szkoła tomistyczna, która w rozbudowanej z czasem i zróżnicowanej postaci zasługuje na miano aksjodcontologistycznej etyki chrześcijańskiej. Głosi ona. że zjawisko deontyczne stanowi na równi z przeżyciem wartości integralny element ładu moralnego, innymi słowy, zdaniem tej etyki zjawisko imperatywu, powinności i uprawnienia stanowią zjawisko we właściwym tego słowa znaczeniu moralne.

Sformułowany w powyższych słowach pogląd na etyczny charakter zjawiska dcontycznego wymaga jednak szerszego wywodu. Pierwszym zaś krokiem na wskazanej drodze jest poddanie tego przeżycia dokładnej analizie filozoficznej. Stanie się temu zadość w następnym rozdziale.

Warto zaznaczyć, że tennin „anomi/m" występuje w historii etyki na określenie samego tylko stanowiska Ciuyau W naszym przypadku zakres lertninu zosiał znacznie poszerzony.

STRUKTURA ZJAWISKA DKOMYCZNEGO I JEGO MORALNY CHARAKTER

Filozoficzna analiza zjawiska deontyczncgo

a) Opis przeżycia deontyczncgo doprowadził do wniosku, żc na pełną rzeczywistość tego przeżycia składają się trzy wątki świadomościowe: przeżycie imperatywu, powinności i uprawnienia. Wykazują one swoistą współzależność. dzięki czemu zostały potraktowane jako jedno zjawisko dcon-tyczne. Ustalenie to wszakże nie wystarczy do wypracowania wyczerpującej interpretacji filozoficzno-ctyczncj tego zjawiska W związku z tym przed refleksją filozoficzną staje pytanie, jak się mają do siebie jego poszczególne elementy, innymi słowy, jak się przedstawia dynamiczna struktura zja-w iska deontyczncgo.

W odpow iedzi na to pytanie należy wziąć pod uwagę przede wszystkim stosunek, jaki zachodzi między powinnością i uprawnieniem a ogólnym imperatywem. Porównanie ich treściow-ej zawartości pozwala stwierdzić, żc powinność i uprawnienie nic tylko występują w mniej lub więcej w idocznym zw iązku z ogólnym imperatywem (o tym wystarczająco poucza samo doświadczenie), ale stanowią ponadto swego rodzaju normatywną pochodną tego imperatywu. Inaczej mówiąc zachodzi między nimi stosunek treściowej zależności. Można to zilustrować za pomocą tych samych przykładów, które już wcześniej były przytaczane: to. żc dzieci powinny szanować rodziców, rodzicom zaś przysługuje uprawnienie do tego szacunku, nabiera znaczenia i ważności, ponieważ funkcjonuje w nich i wywiera sw ą moc ponadpodmiotowy imperatyw „ma się szanow ać rodziców", |xsdobnie każdy człowiek w inien miłować innego człowieka, temu zaś człowiekowi przysługuje uprawnienie do miłowania go, ponieważ tak nakazuje ogólny imperatyw „miłuj bliźniego”.

Szukając zaś uzasadnienia tego stanu rzeczy skupić należy uwagę na korelacji, jaka zachodzi między powinnością a uprawnieniem. Polega z.is