skanuj0145 (3)

314 Dl.ON lOl.OCilA fi V(/NA

zachowaniu zdrowia), przckraczcnic nonn naraża ich znowu na cierpienia (obżarstwo powoduje nieraz choroby). Podobnie ma się rzecz w dziedzinie społecznej (dobra sława zależy w dużym stopniu od moralnej postawy człowieka. złe postępowanie prowadzi do utraty dobrego mniemania ludzi).

Natomiast niewystarczający charakter tej sankcji wypływa stąd, że żaden z wymienionych jej elementów nie przewyższa w sposób bezwzględny ewentualnych dóbr czy też różnych fonu zła fizycznego, które człowiek może osiągnąć lub musi ścierpieć przekraczając praw o naturalne lub je zachowując. Np. wyrzuty sumienia czy inne uczucia przykre towarzyszące przekroczeniu nonn prawa naturalnego nieraz maleją lub nikną zupełnie w miarę przyzw yczajania się człowieka do takiego postępowania. Z drugiej strony z. zachowaniem prawa naturalnego nie zaw sze łączą się przyjemne stany psychiczne, tak samo. mimo przestrzegania tych nonn, ludzie narażeni są na cierpienia fizyczne i duchowe, dobro bywa często prześladowane. zło święci niekiedy wielkie triumfy.

Niedostatki sankcji doczesnej wyrównuje dopiero sankcja ostateczna, która jest równocześnie sankcją zew nętrzną, wymierzoną przez Boga, twórcę i gwaranta prawa naniralnego.

Istnienie tego rodzaju sankcji - jak to przed chwilą zostało wykazane wypływa ostatecznie z tej właśnie idei. Bóg bowiem stanow iąc prawo na turalne musiał je obwarować systemem gw arancji i bodźców psychologicznych. odpowiednim dla natury ludzkiej, a więc takim, który nic naruszając wolności człowieka stworzyłby jednak możliwie skuteczne motywy dla postępowania dobrego.

Takich bodźców dostarcza zaś jedynie sankcja ostateczna. Człowiek dopiero w życiu przyszłym może osiągnąć lub utracić dobro najwyższe, z którym nic da się porównać żadne dobro możliwe do osiągnięcia za pomocą czynów złych, ani też ż^dne zło konieczne do zniesienia przy postępow aniu zgodnym z nakazami prawa naturalnego i w ogóle praw a moralnego.

Wobec tego również od strony sankcji prawo naturalne spełnia stawiane w tym względzie w ymogi, co dodatków o uprawnia do uznania go za praw o rzeczywiste, czyli za prawo we właściwym tego słowa znaczeniu.

Uw agi krytyczne i inne spojrzenie na problem sankcji

lak się przedstawia sprawa w naświetleniu tradycyjnej etyki lomistyczncj i nic ma podstaw do podawania w w ątpliw ość zasadniczych punktów jej doktryny. Na pełne poparcie zasługuje przede wszystkim ogólna idea. że prawo naturalne w yposażone jest w odpowiedni system bodźców psychologicznych

/dolnych do tego. aby w granicach dających się pogod/ic / wolnością woli człowieku usprawnić go do działania zgodnego ze stanowionymi przez to prawo normami. Zgodzić się też wypada, że sankcja stw arza zewnętrzne w.i nmki skutecznego urzeczywistnienia imperatywnej mocy prawa naturalnego w praktycznym postępowaniu ludzi. Nic budzi wreszcie zastrzeżeń stwierdzenie. że nawet św iadomość sankcji ostatecznej nic zapew nia w sposób niezawodny faktycznego przestrzegania prawa naturalnego przez wszystkie zobowiązane do tego jednostki.

Zasadnicza akceptacja koncepcji tradycyjnej spraw ia, ze zamierzone uwagi krytyczne mogą mieć na celu jedynie uwypuklenie niektórych aspektów sankcji prawa naturalnego. Jak się zdaje, w tradycyjnym ujęciu zostały one zbyt słabo zaznaczone, co stało się okazją do pewnego pomieszania pojęć w tej spraw ie. a nawet prób ich radykalnej rewizji. Dotyczy to w szczególności centralnego w tej sprawie pojęcia sankcji.

Nietrudno się zorientować, że tradycyjna teoria sankcji opiera się zasadniczo rzecz biorąc na pojęciu sankcji zaczerpniętym z prawa pozytywnego. W tej zaś dziedzinie sankcja pr/odstawia zaw sze jakieś dobro w zględnie zło przynależne do porządku fizycznego, a więc pozamoralnego. zgoła odrębnego od specyfiki tego porządku, który określamy jako św iat imperatywów moralnych. W rezultacie otrzymujemy dwa szeregi dóbr Jeden z nich złożony jest z dóbr fizycznych i stanowi domenę sankcji, drugi natomiast obejmuje świat imperatywów, określony treściowo przez świat wartości moralnych, czyli krótko mówiąc cały porządek moralny Oddziela je od siebie wyraźna granica, mimo że dobra będące przedmiotem sankcji zostały wolą prawodawcy przyporządkow anc dobrom moralnym, spełniając na ich rzecz odpow iednie funkcje usługowe. O ile bowiem występują w charakterze nagrody lub kary ułatwiają człowiekowi postępow anie zgodne z nor mą moralną czy nawet je w pcwn>m sensie w ymuszają. Tym samym przyczyniają się do osiągnięcia przez prawodawcę celów zamierzonych przez niego w akcie stanowienia prawa.

Ten stan rzeczy jest zupełnie zrozumiały w św ictle niedoskonałości człowieka. dla którego sama znajomość normy moralnej i jej słuszności jest często zbyt słabą pobudką do działania moralnego. Na gruncie piawa pozytsw nego o czym jeszcze będzie mowa - domaga się to sankcji w po>taci fizycznych nagród i kar. Z chwilą jednak, kiedy pojęcie sankcji odniesie się do pra wa moralnego, powstają możliwości pewnych dewiacji, które zresztą przybierają bardzo różną postać.

Pierwsze z nich występują już w sferze praktycznego postępowania moralnego. Człow iek zobowiązany jest do zachowania normy ze wyględu na odpowiadające jej racje słuszności i posłuszeństwa względem prawodawcy. Tymczasem w założeniu sankcji przedstawiającej określone dobro lub zło fizyczne może on zamierzenie swej woli skierować w pierw szym rzędzie ku związanej z normą nagrodzie lub (w sensie obawy) kar/e Wtedy pragnienie